100 soruda Kürt Edebiyatı ve Tarihi

23 Ocak 2015 Cuma

100 soruda Kürt Edebiyatı ve Tarihi
Kürt Tarihi Bilgi Paylasimi
NEDEN TARIH: Biliyorsunuz “yarının anahtarı bu günün içindedir. Bugünün anahtarı da dünün içindedir” Geçmişini bilmeyen toplumlar yarınlarını doğru inşa edemezler. Onun için tarihimizi öğrenmeliyiz!...

Eğer nereden gelindigi bilinmiyorsa, nereye gidildigi de bilinmez” Afrika atasözü


Sorular

Soru 1-Kürt alfabesi kaç harften olusur?
Yanit 1- Kürt alfabesi 31 harften olusur

Soru-2 Kürt alfabesindeki seslerden kaçi ünlü kaçi ünsüzdür?
Yanit 2- Kürt alfabesinde31 sesten 8'i ünlü, 23'ü de ünsüzdür. Ünlüler a, e, ê, i, î, o, u, û'dir.

Soru 3-Kürt dili hangi dil grubuna girer?
Yanit 3- Kürtçe Hint-Avrupa Dil grubuna girer.

Soru 4- Kürt Latin alfabesini kim yazmistir?
Yanit 4-Mir Celadet Ali Bedirxan

Soru 5- 12 Nisan 1898 yilinda Misir’da yayinlanan ilk Kürt gazetesinin adi nedir?
Yanit 5 Kurdistan’dir

Soru 6- 1960 yilindan önce yayinlanan Kürt gazete ve dergileri hangileridir?
Yanit 6- Kurdistan, Kürt teavun ve terraki gazetesi, Jîyan,Jîn,Yekbûn, Roji Kurd, Hawar, Ronahi, Roja Nû

Soru 7- Sümerce KUR kelimesinden gelen KÜRTlerin bilinen adlari nelerdir?
Yanit 7- Kurti, Karda, Karduk, Gord, Kord, Cardakes, Cyrtii,gortai,gurd,kadu,akrad

Soru 8-Kürtlerin bilinen ilk atalari kimlerdir?
Yanit 8- Subaru, Kurti, Guti, Lulu, Kusi, Kassit, Mitanni, Med, Mannai, Urartu, Karduk, Cyrtii, Gord, Kord, Kardakes v.s bilinen Kürt atalaridir.

9.soru: Kürdistan bölgesine eskiden (kanunî sultan süleymandan önce) ne denirdi.
Yanit 9- Mezopotamya denir.

Soru 1o- Kürt edebiyatinin ilk yazili örnegini Îran’da Arap harfleriyle Kürtçe yazan kimdir?
Yanit 10- Hemadani Baba Tahir’dir.(935-1010)

1.soru: 1400 _1700 yillari arasinda Kurmanci lehceleriyle yazan baslica sair ve düsünürler kimlerdir?
Yanit 1- Elîyê Herîrî (1425-1495), Feqîyê Teyran (1590-1660), Melayê Cizîrî (1570-1640) ve Ehmedê Xanî (1650-1707)'dir.

Soru 2- Ehmedê Xani’nin yazdigi ünlü eserin adi nedir?
Yanit 2- Mem û Zîn’dir.

3.soru: M.Ö 401 yillinda „Onbinlerin dönüsü“adli eserinde Karduklardan bahseden yunanli tarihci kimdir?
Yanit 3- Ksenefon’dur.


Soru 4- Fransa krali 1.Fransuvaya yazdigi mektupta ilk kez Kurdistan kelimesini kullanan Osmanli padisahi kimdir?
Yanit 4- Kanûni Sultan Süeyman’dir.

Soru 5- Ey Kürt Halkı!
İttifakta kuvvet, ittihatta hayat, kardeşlikte saadet, hükümette saadet vardır.Bu söz hangi Kürt büyügüne aittir?
Yanit 5- Bediüzzaman Said-i Kurdi’ye aittir.


Soru 6- Kurdistan hangi antlasma ile Osmanlilar ile Safevi devletleri arasinda ikiye bölündü?
Yanit 6- Kasr-i Sirin Antlasmasi

Soru 7- Kürt Beyliklerinin özerkliğini kabul etmek zorunda kalan Osmanli hükümdari kimdir?
Yanit 7-Yavuz Sultan Selim’dir.

Soru 8- M.Ö 330 yilinda bilinen ilk kürtce siiri kim yazmistir?
Yanit 8- ilk kürtce siir BARABOZ tarafindan yazilmistir.

Soru 9- Kürtlerin ilk tiyatro oyununun adi nedir?
Yanit 9-Memê Alan’dir. 1918 yilinda Ebdurrehim Rehmi yazmistir.

Soru 10- ilk kürtce piyes Bîrina Res i kim yazdi?
Yanit 10- 1959 yilinda Musa Anter yazdi.

Soru 1- 1969 yilinda Ankara’da kurulan ilk kürt ulusal gençlik örgütü DDKO nun açilimi nedir?
Yanit 1- Devrimci Dogu Kültür Ocaklari

Soru 2-Lenin döneminde Nahcivan Karadag Azerbeycan ve Ermenistanla çevrili otonom kürt bölgesinin adi neydi?
Yanit 2- Kurdistana Sor (kizil Kurdistan)du.

Soru 3- 1921 yilinda Ermenistan Kürtleri tarafindan çikarilan gazetenin adi nedir?
Yanit 3- Rêya Teze gazetesidir.

Soru 4- Türkiye’de Kürt karekterlere yer veren ilk Yilmaz Güney filminin adi nedir?
Yanit 4- Seyithan filmidir (1968 yilinda cevrildi)

Soru 5- İlk kürt televizyonu MED kaç yilinda kuruldu?
Yanit 5- MED tv. 1995 yilinda kuruldu.

Soru 6- 22 Ocak 1946 yilinda iran kürdistaninda kurulan Kürt Cumhuriyeti’nin adi nedir?
Yanit 6- Mehabad Kürt Cumhuriyeti’dir.

Soru 7-Mehabat Kürt Cumhuriyetinin kurucusu kimdir?
Yanit 7- Qazi Muhammeddir.

Soru 8- Kürt milli marsi EY REQİP i kim yazmistir?
Yanit 8- Hukukcu ve sair DÎLDAR yazmistir.

Soru 9- Îç Anadolu Kürtleri hangi yüzyilda Osmanlilar tarafindan bu bölgeye sürgün edildi ?
Yanit 9- Kürtler 16.yüzyilda iç bölgelere sürgün edildiler.

Soru 10- îrak kurdistaninda hükümetini kurup 1923 te İngiliz ve Türklerin anlasmalari sonucu devrilen Kürt kahramani kimdir?
Yanit 10- $êx Mehmud Berzenci’dir.


1- 1921 yilinda dogu Kurdistan’da(iran) isyan çikarip Türkiye ve iranin isbirligi ile isyani bastirilan $îkakî a$iretinin lideri kimdir?
Yanit 1-Smail axa SIMKO’dur.

Soru 2- 6 mart 1920 Sivas Erzincan ve Dersim’i de kapsayan Ali$êr önderligindeki Kürt isyaninin adi nedir ?
Yanit 2- KOÇGÎRÎ isyanidir.

Soru 3-Kurdistan’nin resmen 4 parçaya bölünmü$lügü hangi anla$ma ile kesinle$ti ?
Yanit 3- LOZAN payla$im anla$masi.

Soru 4- 17 aralik 1959 yilinda gözaltina alinip Sivastaki kampta tutulan Kürt aydinlarinin davasinin adi nedir?
Yanit 4- 49 lar davasi olarak tarihe gecti.

Soru 5- 49 lar davasinda adi geçen kürt aydinlarindan bazilari kimlerdi ?
Yanit 5-Musa Anter-Naci Kutlay-Sait Kırmızıtoprak, Şerafettin Elçi, Kemal Burkay,Nurettin Yilmaz,Ziya $erefhanoglu,Yasar Kaya-Emin Kotan

Soru 6- 49 lar davasinda gözaltindaki hücrede ölü bulunan kürt aydini kimdi?
Yanit 6- Ankara Hukuk Fakültesi öğrencisi Mardinli Mehmet Emin Batu’ydu.

Soru 7- 2 mart 1994 de tutuklanan kürt milletvekilleri kimlerdi?
Yanit 7-Leyla Zana, Orhan Doğan, Hatip Dicle ve Selim Sadak, 9 Haziran 2004′te serbest birakildilar.

Soru 8- 21 Mart 1992′de Cizre ve Şırnak’ta yapilan Newroz kutlamalarinda kaç kisi ödürüldü?
Yanit 8-biri gazeteci İzzet Kezer (Sabah Gazetesi) olmak üzere 57 kişi taranmak kaydiyla yaşamini yitirdi.

Soru 9- 1607 de 26bin insaninin kafasi kesildigi için Lüban’a göç eden kürt asireti hangisidir ?
Yanit 9- CANBOLATlardir.

Soru 10- 1882 yılında Varto-Gimgim’de dogan 14 nisan 1925 te kur$una dizilen AZADÎ örgütü lideri kimdir ?
Yanit-10- Cibîranli Albay Halid Bey’dir.


Soru 1-16 Ocak 1919′da Paris’teki SEVR antlasmasinaOsmanlı delegesi olarak katilip sonra Kürtlerin ve Kürdistan’ın temsilcisi sıfatıyla katıldığını deklere eden kimdir?
Yanit 1- $erif Pa$a (1865-1951)

Soru 2- 13 temmuz 1989 yilinda iran tarafindan Viyana da öldürülen KDP-iran g.sekreteri kimdir?
Yanıt 2- Dr.Abdrrahman Qasimilo’dur.

Soru 3-Yazar ve şair olarak da bilinen hukukçu Urfa da 1966 da suikastle öldürülen kürt aydini kimdir ?
Yanit 3- Edip Bucak tir.

Soru 4- Elazig’li,Asil adi Yusuf Ziya olup Paris Kürt Enstitüsünün kurucularindan ve ömrünü kürtlüge adayan aydinimiz kimdir ?
Yanit 4- Dr.Nureddin ZAZA dir.

Soru 5-DDKO nun ilk baskani 1984 te Amed zindaninda i$kence sonucu öldürülen kürt aydini kimdir ?
Yanit 5- NECO yani Necmettin Büyükkaya dir.

Soru 6- Tû-Mirina Kaleki Rind-Siya Evinê romanlarinin yazari 2007 de kaybettigimiz Kürt yazari kimdir ?
Yanit 6- Mehmet UZUN dur.

Soru 7- 16 yasinda pesmerge olup general rütbesine laik 3 devletle savasan KDP-irak g.sekreteri efsanevi kürt lideri kimdir ?
Yanit 7-Molla Mustafa BERZANÎ dir.

Soru 8- Molla M.Berzani ile kazanilan otonomi hakki ne zaman irak tarafindan kabul edidi ?
Yanit 8- 1970 yilinda.

Soru 9- Aslen Siverekli ünlü sinema oyuncusu ve yönetmeni Fransa da sürgünde iken 1984 te kaybettigiz kürt sanatçi kimdir ?
Yanit 9- Yilmaz Güney dir.

Soru 10- Agri isyaninin lideri kimdir ?
Yanit 10- Ihsan Nuri Pa$a dir.


Soru 1- “Zaten sizler yakma ve harap etme konusunda büyük bir söhrete sahipsiniz. Sunu biliniz ki dehset ve insafsizca sömürü ile san ve seref kazanilamaz.”bu söz kime aittir?
Yanit 1- Kürt Teali Cemiyeti baskani Seyit Abdulkadir.

Soru 2- 1750-1779 yillarinda irani yöneten kürt hükümdari kimdir?
Yanit 2- Kerimxan ZEND dir.

Soru 3- Abdulhamit tarafindan tamami Kürtlerden olusturulan alaylarin adi nedir?
Yanit 3- HAMÎDÎYE ALAYLARÎ

Soru 4- Toplami 36 olan Hamidiye alaylarinin liderleri kimlerdi ?
Yanit 4- Ibrahim Begê Milli ve Huseynê Korê Heyderi idiler.

Soru 5- Kürt hükümdari $erefxanê Bedlisi tarafindan 1597 de yazilan kürt tarih kitabinin adi nedir ?
Yanit 5- $EREFNAME dir.

Soru 6- Asli farsca olan $EREFNAME 1971 de kim tarafindan Türkçeye çevrildi ?
Yanit 6- M.Emin BOZARSLAN tarafindan çevrildi.

Soru 7- Aslen Rus olup, Kürtçe’yi öğrendi. Kürtler gibi giyindi, Kafkasya’ya gidip dag tas demeden Kürt asiretlerini dolasip yasamlarini belgeledi.Yasamini Kürtlere adadi.Kimdir bu bilim kadini?
Yanit 7- Tatyana Feodovna dir.

Soru 8- “Türklerle Kürtler aynı okulda okumalidir. Bu Kürtleri Türklestirmek için etkili olacaktir.” Bu söz hangi tc cumhurbaskanina aittir?
Yanit 8- 2.C.baskani Îsmet ÎNÖNÜ’ye aittir.
Soru 9- 4 eylül 1925 te Sêx Said ve 52 arkadasi nerde idam edildiler?
yanit 9-Amed (Diyarbekir) Dag kapi da idam edildiler.
Soru 10- Hangi devletin sinirlari içinde Kürtlerin bir kismi “yabanci”statüsünde görülüp hiçbir haklari yok ve kimliksizdirler?
Yanit 10- Suriye’deki Kürtlerdir.


Soru 1- Büyük kürt sairi CÎGERXWÎN ne zaman yasamini yitirdi?
Yanit 1- 22 ekim 1984 te Cigerxwin vefat etti.

Soru 2- 5000 insanın kimyasal gazlarla yokedildiği HALEPÇE katliami ne zaman yapildi ?
Yanit 2- 16 mart 1988 de Halepçe katliami yapildi.

Soru 3- Eylül 1992 de Berlinde ajanlar tarfindan 2 ark.dasi ile birlikte suikastle öldürülen Dr.Sadik $EREFKENDÎ hangi partinin lideriydi?
Yanit 3- İran Kurdistan Demokrat Partisinin g.sekreteriydi $EREFKENDÎ

Soru 4-Kürtleri zorunlu ikamete tabi tutan Takrir-i Sükûn (Mecburi Îskân)Kanunu ne zaman çikarildi?
Yanit 4- Takrir-i Sükûn kanunu 1932 de çikarildi.

Soru 5- Dünyada ilk fizikçi ve kompüterin alt yapisini bulan 1136-1206 yillarinda yasamis Artukyan kürt bilim adami kimdir?
Yanit 5- îsmailê Cezîrî dir.

Soru 6-Aslen Dersimli, Güney Kurdistanda 1971 de $aibeli bir $ekilde öldürülen kürt aydini dr.$ivanin asil adi nedir?
Yanit 6- Sait KIRMIZITOPRAK tir.

Soru 7- 26 temmuz 1943 te Van’nin Özalp ilçesinde tarlada çalisan 33 kürt köylüsünü öldüren Türk generali kimdir?
Yanit 7- General Mustafa MUGLALI dir.

Soru 8- kürdistan bayragi hangi renklerden olusur.
Yanit 8 – sari, kirmizi, yesil, beyaz.

Soru 9- Günümüzde kullanilan Kürdistan bayragi ilk ne zaman ve kimler tarafindan belirlenmis.
Yanit 9- 1920 yilinda Teskilati Ictimaiye Cemiyeti tarafindan belirlenmistir.

Soru 10- yaklasik 2500 yil kadar önce MED imparatorlugu döneminde kullanilan kürt bayraginda hangi renk ve semboller vardir.
Yanit 10 – Beyaz,sari,yesil ve kirmizi renklerden olusur, aslan, günes ve tac resimleri mevcuttur.

Soru 1- Güney Kurdistan’da 20 yasinda pesmergeye katildi.1974 yilinda G.Kurdistanda idam sehpasina Ey Reqip marsini okuyarak gitti.Kimdir bu Kürt kizi?
Yanit 1- Leyla Qasim’dir bu kahraman Kürt kizi

Soru 2- 24 mart 2006 da Kürtler üzerindeki baskiyi protesto için bedenini atese veren Yunanli kizin adi nedir?
Yanit 2- Yunanli kiz ELEFRERÎYA dir.

Soru 3- Newroza kaynaklik eden destanda zalim DEHAK’a karsi çikan Kürt delikanlisinin adi nedir?
Yanit 3- Demirci KAWA dir.

Soru 4- Marasli büyük bir kürt asiretine reislik yapan ve Fransizlara karsi verdigi mücadele ile destanlasan namli kürt kadini kimdir?
Yanit 4- Fatîma Re$ ( Kara Fatma)dir.

Soru 5- Antep Maras ve Urfa da Fransiz isgaline karsi büyük bir mücadele veren Kürt Kahramani kimdir?
Yanit 5- Molla Mehmed (KARAYILAN)dir.

Soru 6- Latin harfleriyle $am’da yazilan ilk Kürtçe gazetenin adi nedir?
Yanit 6- Latin harflriyle yazilan ilk Kürtçe gazete HAWAR dir.

Soru 7-Müslüman bir aşiret reisinin kizi ile Yezidi Kürt genci arasındaki ask iliskisini anlatan Kürt destaninin adi nedir?
Yanit 7- Dewrêsê Ewdî destanidir.

Soru 8 - Kürt yiğitliğinin tipik bir numunesini sunmaktadır.Küçük yasta öksüz kalip,pek çok aci ve sikinti çektikten sonra,bileği bükülmez bir yiğit olarak ortaya çıkan ve destanlasan kahraman kimdir?
Yanit: 8- Siyabendê Silîvî dir.

Soru 9- Kürt coğrafyasının pek çok yerinde yol kesip haraç almanin doğal bir hak olarak telakki edildiğini ve bunun çok sayıdaki kimsenin günlük geçim kaynağı olduğunu gösteren hikayenin kahramani kimdir?
Yanit 9- Filitê Quto dur.

Soru 10-Kazim Öz’ün yönettigi, Rojda ve Orhan’ın geçirdikleri hızlı değişim sürecini ve öğrenci grubunun başından geçen olayları anlatır. Bu filmin adi nedir?
Yanit 10- Bu filmin adi BAHOZ dur.




Soru 1- 1987-2002 yillari arasinda 14 Kürt ilinde uygulanan olagandisi yönetim yasasini adi neydi?
Yanit 1- OHAL(olaganüstü Hal) yasasiydi.

Soru 2- Kürtçe konuştugu için para cezasi, ahirdaki inegi satilarak tahsil edildi. Bu uygulamalar ne zaman yapildi?
Yanit 2- CHP nin tek parti iktidari döneminde İnönü basbakandi.

Soru 3- Ülkemin Yildizlari filmininin yönetmeni D.Kürdistanli, italyada Calabria film festivalinde jüri özel ödülü alan bayan kürt yönetmen kimdir?
Yanit 3- $irin Cihani dir bu yönetmen.

Soru 4- OHAL döneminde karanlık güçlerin toplu öldürdükleri kisileri gömdükleri ve agitlara konu olan NEWALA QASABA hangi ildedir?
Yanit 4- Siirt ili içindedir NEWALA QESABA

Soru 5- Milli Îbrahim Pasa Destani ve Kürt asiretler üzerine Sosyolojik Tetkikler in yazari, sonra da türkçülügün ideologu olan devsirme kürt kimdir?
Yanit 5- Ziya Gökalp’dir bu devsirme

Soru 6- Mustafa Muğlalı, Şark Islahat Planı, Doğu Mitinglerinin Analizi, Göçebe Kürt Aşiretleri, Doğu Anadolu’nun Düzeni, Bilim yöntemi, Kürtlerin mecburi İskanı, Güneş dil teorisi, Halk fıkrasının Tüzüğü, Kendini Keşfeden Ulus; Zihnimizdeki Karakolların Yıkılması,, Kürt Aydını Üzerine Düşünceler gibi bilimsel azilarlar yazan bilim adami ykimdir?
Yanit 6- Ismail Besikçi’dir.

Soru 7- Sürgün sonucu Kürtlerin yogun olarak bulunduklari içanadoludaki bölgeler hangileridir?
Yanit 7- Haymana, Kulu, Cihanbeyli, Sereflikoçhisar, Kirsehir, Çorum, Havza, Polatli vb.

Soru 8- Kürt Edebiyatının gazel ekolunu temsil eden kimdir?
Yanit 8- Melayê Ciziridir.

Soru 9- Kürtlerin Afrika vahşilerinden-yamyamlardan farkı yoktur.bu adamalr çiğ et yer ve bulgura katar..bu sözleri 1930 da yazan Türk gazetesi hangisidir?
Yanit 9- Cumhuriyet gazetesi

Soru 10-kürt milliyetçiliğinin temeli olarak sayılabilecek oluşumun adı nedir?
Yanit 10-Xoybûn örgütüdür.



Soru 1-18 mayıs 1982'de Ferhat Kurtay, Esref Anyık, Necmi Önen ve Mahmut Zengin’nin bedenlerini atese vermelerinin nedeni neydi?
Yanit 1- Diyarbakir zindanindaki baskilari protesto etmek için kendilerini yaktilar.(dörtlerin gecesi)

Soru 2- 21 mart 1990´da newroz´un yasaklanmasını prostesto etmek için" Diyarbakir surlarında bedenini ateşe veren Kürt kizinin adi nedir?
Yanit 2- Zekiye Alkan’dir.

Soru 3- 21 mart 1992´de izmir kadifekale´de kendisini yakarak protesto eden Kürt kizi hangisiydi?
Yanit 3- Rah$an Demirel’di

Soru 4- Akdemik dilin KÜRTçe olarak kullanıldığı ilk üniversite 1968 yılında kurulmutur.Bu üniversitenin adi nedir?
Yanit 4- Süleymaniye Üniversitesi’dir.

Soru 5- İlk KÜRTçe mizah deregisi 1955'te yayın hayatına Ankara'da başlamıştır.Bu derginin adi nedir?
Yanit 5- Bu dergi HENEK tir.

Soru 6- Iç Anadolu Kürtlerinin 10 yildan fazladir çikardiklari derginin adi nedir?
Yanit 6- Anatoliya Navin Kürtlerinin sesi olan dergi BIRNEBUN dur.

Soru 7- Kürtlerin aslen Türk olduğunu ileri süren , ilk baskısı 1948’de yapılan Doğu İlleri ve Varto Tarihi isimli kitabının yazari kimdir?
Yanit 7- Mehmet $erif Firat isimli bir Kürt devsirmedir.

Soru 8- Kendisi 12 yasinda iken Kiziltepe de 13 kursunla karanlik güçler tarafindan katledilen Kürt çocugunun adi nedir?
Yanit 8- Ugur KAYMAZ

Soru 9- Nobel edebiyati sahibi İngiliz oyun yazari Kürt dostu Bir Tek Daha", "Dağ Dili", "Oda", "Dogum Günü Partisi", "Kapici", "Aldatma", "Gitgel Dolap", "Issiz Topraklar eserleri sahibi ve 2008 de öldü.Kimdir?
Yanit 9- Herold Pinter dir.

Soru 10- Afganistanda yasayan Kürtlere ne deniyor?
Yanit 10-Brahoyiler , Afganistanda Belucistan bölgesinde yasayan Kürtlerdir.



Soru 1 - 14 Temmuz 1982’de Diyarbakir zindaninda ölüm orucu direnisi sonucunda ölümsüzlesen Kürt gençleri kimlerdi?
Yanit 1-Hayri Durmus, Kemal Pir, Ali Çiçek, ile Akif Yilmaz’di. Saygi ile aniyoruz.

Soru 2- 13 Temmuz 1989 günü Avusturya’nin başkenti Viyana’da iranli ’diplomat’larla yaptigi ’baris görüsmeleri’nde haince bir saldiriya kurban giden iran Kürdistan Demokrat Partisi baskani kimdi?
Yanit 2-Dr. Abdurrahman Qasımlo’ydu, Katledilisinin 20. yılında saygıyla anıyoruz.

Soru 3 - 2 Temmuz 1993 tarihinde Sivas'ta Pir Sultan Abdal $enlikleri sırasında otelin yakilması sonucu 33 yazar, ozan ve aydinin ve iki otel çalisaninin yanarak hayatlarini kaybettigi otelin adi nedir?.
Yanit 3 – Madimak Oteli. Ölenleri saygi ile aniyoruz.

Soru 4 -.1847 de Yezidi, Hristiyan, Nesturî ve Yakubî Kürtlerden olusan birçok tutsak, kadin ve çocuklarla birlikte Diyarbekir, Musul ve Bagdat pazarlarinda köle olarak satildi..Bu olay hangi padisah döneminde oldu?
Yanit 4- Abdülmecit padisah ve sadrazam Mustafa Resit pasa döneminde.

Soru 5- 11 Aralik 1972 de DDKO (Devrimci Dogu Ocaklari) davasinda yargilanip 1432 yil ceza alan Kürt aydinlari kimlerdi? (66 kisiydiler)
Yanit 5- Musa Anter, Mehdi Zana, Mümtaz Kotan, ibrahim Güçlü, Sait Kirmizitoprak, Mehmet Emin Bozarslan, Tarık Ziya Ekinci, Naci Kutlay ve Kemal Burkay gibi tanınmıs Kürt aydınları da bulunmaktaydı.

Soru 6- Çaldiran Savasi Kürt tarihi açısından önemli bir noktadir.Kurdistan ikiye bölündü. 1639′da Osmanlı ile iran arasındaki sınırı çizen antlasma hangisidir?
Yanit 6- Kasri Sirin antlasmasidir.

Soru 7- 27 Temmuz 1912 –ilk yasal Kürt Talebe Cemiyetî, İstanbul'da kuruldu. Adi nedir?
Yanit 7- Hêvî örgütüdür.

Soru 8- Temmuz 1920 de TC ye karsi ilk milli karekterli Kürt isyani Alisan , Alisêr ve Baytar Nuri tarafindan baslatildi.Bu isyan hangisidir?
Yanit 8- Koçgiri halk ayaklanmasidir.

Soru 9- 1956 - Komela Rewsenbîrî û Hevkarî adlı Kürt örgütü nerede kuruldu?
Yanit 9- Halepçe’ de kuruldu.

Soru 10- 23 Nisan 1924 te Bakanlar Kurulu ve TBMM’nin karariyla Kürt aydinlari sürgüne gönderildiler. Bunlar kaç kisiydiler?
Yanit 10- Cakacı Hamdi Pasa , Xelîl Rehmî Bedirxanî , Süleymaniyeli Kürt Hakki, Mustafa Yamulki Pasa, Mevlanzade Rifat, Kaymakam Fettah, Ali İlmi, Mesut, Revanduzlu Zeynelabidin olmak üzere 150 kisiydiler.

yorum | | Devamı...

Kürdoloji Enstitüsü Nedir?

26 Temmuz 2014 Cumartesi

Kürt Dili Edebiyatı Kültürü

Kürt Dili üzerine akademik bazda inceleme ve araştırma yapan bilim dalına verilen isimdir. 

Kürdoloji Kürt dili edebiyatı 

Kürdoloji, Kürt dili, edebiyatı, tarihi, etnografyası gibi Kürtlere ve yaşadıkları coğrafyaya dair araştırma ve çalışmaları kapsayan bir bilimdir. Kimi zaman bu terim yerine, "Kürt incelemeleri" ifadesi de kullanılmaktadır. Uluslararası düzeyde ve akademik çalışmalarda Kürdoloji olarak kullanılan bu kavram (Fransızca Kurdologie, İng. Kurdology, İt. Curdologia, Hol. Coerdologi) Türkiye’de, resmi olarak, Kürtler bir halk, Kürtçe de bir dil olarak kabul edilmediğinden, kullanılmamaktadır. 

Yaşamının yirmi yılını Musul ve Amadiye’de Kürtler arasında geçiren Garzoni 1764-1770 yılları boyunca söz konusu eseri üzerinde çalışmıştır. "Grammatica e Vocabolario della Lingua Kurda" adıyla İtalyanca 288 sayfa olarak yayımlanan kitabın, 220 sayfası dilbilgisi ve İtalyanca-Kürtçe sözlük olarak düzenlenmiştir. Kürt dilbilimcileri ve araştırmacılarının günümüzde 40 bin sözcüklü Türkçe-Kürtçe sözlük aşamasına ulaşmalarında Garzoni’nin hazırladığı 4600’e yakın Kürtçe-İtalyanca sözcüğün katkısı yadsınamaz. Kitabın ikinci baskısı, 1826 yılında yapılmıştır. Kürtler ve Kürdoloji üzerine kapsamlı çalışmalarıyla tanınan Bazil Nikitin de Kürt dili ve kültürüne dair bilimsel çalışmalara temel kaynak ve başlangıç olması bakımından Garzoni’yi anmaktadır. 

Bir başka araştırmacı, Alessandro De Bianchi 1863 yılında İtalya’da yayımlanan araştırmasında Kürt kültürü, tarihi, gelenekleri ve dini inançlarından söz etmektedir. Yine Mirella Galetti’de "13. ve 19. Yüzyıl İtalyan Kaynaklarında Kürtler ve Kürdistan" araştırmasında yedi yüz yıl boyunca Kürtlere ilişkin yayımlanmış eserleri irdelemektedir. 1973-1978 yılları boyunca dünyanın birçok kütüphanesinde araştırmalarda bulunan, kaynakları birleştiren ve onlarca İtalyan araştırmacının birçok eserini kaynak gösteren Mirella Galetti’nin 1978 yılında yayımlanan bu eseri, İtalya’da Kürtlere ilişkin yayımlanmış birçok eserin toplamını kapsayan nitelikli bir çalışma olarak kabul görmüştür. 

Kürtlere ilişkin birçok başka araştırma, Alman araştırmacılar tarafından yayımlanmıştır. Almanya’da en eski belgenin 1473 yılında Johann Schitberger tarafından kaleme alındığını, Cemal Nebez tarafından 1974 yılında Bağdat’ta yayımlanan "Almanya’da Kürdoloji’nin Kısa Bir Geçmişi" adlı çalışmasından öğrenmekteyiz.1 Yine 1799 yılında "Anadolu, Gürcistan, Ermenistan, Kürdistan, Irak ve Cizre" adlı seyahatnamenin yazarı J. Berg’in eserinde Kürtlerin sosyal ve kültürel yaşamına dair bilgiler yer almıştır. 1813-1887 yılları arasında yaşamış olan Moritz Wagner’in 1852 yılında Leipzig’te yayımlanan "Fars ve Kürt ülkesine Yolculuk" isimli eserinde Kürtlerin yaşamına kapsamlı olarak yer verilmektedir. Yazar, Kürt etnografyasını da ayrıntılı olarak incelemiştir. Osmanlı İmparatorluğu ile anlaşmalar gereği bir Alman subayı olarak görev yaptığı 1838 yılında izlenimlerini yazan Hellmut von Moltke ise "Türkiye Mektupları" adlı kitabında Kürtleri anlatmış ve bölgeyi bir çok yanıyla tanıtmıştır. Moltke’nin Kürtlere dair bir incelemesi "Das Land und Volk der Kurden" adıyla ölümünden sonra 1892’de Berlin’de yayımlanmıştır. 1824-1912 yılları arasında yaşayan ve Alman edebiyatında önemli bir yeri bulunan Karl May’ın "Vahşi Kürdistan’dan Geçiş" ismiyle bir romanı 1892’de yayımlanmış, birçok baskısı yapılmıştır. 

1840-1930 arasındaki yıllar, Almanya’da Kürdoloji bakımından verimli ve parlak yıllar olarak değerlendirilmektedir. Rus ve Alman bilim adamları arasında gelişen ilişkilerin de etkisiyle Almanya’da Kürdoloji kulübü güçlenmiştir. 

Almanya’da, E. Rödiger ve A. F. Pott’un Kürtçe üzerine ilk çalışmalarını kapsayan, "Kürt İncelemeleri"nde, Kürtçe’nin İrani diller içerisinde, bağımsız bir dil olduğu saptanmaktadır. Kürt dili üzerine araştırma ve çalışmalar yapan diğer bir Alman Doğubilimci ise Prof. Ferdinand Justi’dir. Justi, 1880 yılında "Kürtçe Gramer" adlı araştırmasında Kürtçe’nin tarihi ve etimolojisi üzerinde yoğunlaşmıştır. Justi, M. A. Jaba tarafından hazırlanmış "Kürtçe-Fransızca Sözlük" üzerinde de çalışmış ve 1879 yılında Petersburg’da yayımlanan bu sözlüğe bir önsöz yazmıştır. Ferdinand Justi’nin "Kürtçe’de Yabancı Sözcükler üzerine Notlar", "Kürtçe’de Hayvan İsimleri" adlı eserleri Fransızca’ya ve başka dillere çevrilmiştir. Kürt dili ve folkloru alanında birçok inceleme yapmış en büyük Alman Doğubilimcilerinden biri sayılan Prof. Albert Socin (1884-1899) ile E. Prym’in ortak çalışması olarak yayımlanan iki bölümden oluşan başka bir derlemede ise, Ehmedé Xani’nin Mem u Zin’i ve yine Zembilfroş gibi ünlü Kürt halk destanlarıyla beraber birçok Kürt halk türküsü yer almıştır. Bu derlemenin sonuna A. Socin tarafından bir de Kürtçe-Almanca sözlük eklenmiştir. 

Berlin üniversitesi Doğu dilleri dekanı olan Prof. Eduard Sachau, bilimsel araştırmalarda bulunmak üzere Kürtlerin yaşadığı bölgeye gitmiş; "Suriye ve Mezopotamya’da Yolculuk" isimli kapsamlı çalışmasından sonra "Dicle ve Fırat Dolayında" adıyla 1900 yılında Leibzig’de diğer eserini yayınlanmıştır. Prof. Sechau’nun dekanlığı döneminde Berlin üniversitesi Kürdolojinin önemli bir merkezi olarak görünmektedir. Yine, Kürt edebiyatında saygın bir yeri bulunan Melayé Ciziri’nin "Divan"ı 1904 yılında Prof. Martin Hartman tarafından Berlin’de yayınlanmıştır. 

Fransa’da ise, 17. ve 19. yüzyıllar boyunca yapılmış Kürdolojiye ilişkin fazla sayıda belge bulunmaktadır. J. Bapiste Tavernier (1605-1689) Asya’ya yaptığı altı uzun yolculuktan sonra İran, Türkiye ve Irak Kürdistanı’na ilişkin gözlemlerini "Les Six Voyages de J. B. T. La Haye, 1718" olarak yayınlamıştır. Fransa, Amerika, İngiltere, Avusturya, Hollanda, İskandinavya ülkeleri (İsveç, Norveç, Danimarka ve Finlandiya’da özellikle 20. yüzyıldan sonra olmak üzere) Kürtlere ve Kürtçe’ye ilişkin sosyolojik ve dilbilimsel olarak hayli araştırma yapılmıştır. Rusya, İran, Suriye ve Irak Kürdoloji alanında ayrıntılı çalışmaların yapıldığı ülkelerdir. 

Amerika’da Kürt dili üzerine yapılan ilk çalışma 1851-1865 yılları arasında Hakkari’ye yerleşen misyoner S. A. Rhea tarafından yapılmıştır. Gramer çalışmasının sonuna Kürtçe-İngilizce 1600 sözcükten oluşan bir de sözlük eklenmiş olan Rhea’nın bu çalışması 1872 yılında basılmıştır. 1919 yılında Mahabat yöresinde konuşulan Mukri diyalekti üzerine çalışmalar yapan L. O. Fossum’un çalışmaları ise "Pratik Kürtçe Bir Gramer" adıyla yayımlamıştır. Yine Michigan üniversitesi’nde çalışan Prof. N. Mc Carus 1958 yılında Kürtçe’nin Süleymaniye Lehçesi üzerine çalışmalar yapmış, ardından "Kürtçe-İngilizce Sözlük" hazırlamıştır. Ayrıca Irak’lı Kürdolog C. Celal Abdullah ile beraber "Kürtçe Temel Kurs" çalışmasını ve ders malzemelerini de hazırlayıp yayınlamışlardır. 

"Kürdolojinin anavatanı" olarak ifade edilen çarlık Rusya’sında Kürtlere ve Kürtçe’ye dair tarihsel bir ilgiden söz etmek olasıdır. öyle ki bir dönemin St. Petersburg’u Kürt araştırmalarının önemli bir merkezi haline gelmiştir. özellikle 19. yüzyıldaki savaşlardan sonra Kürtler, Rusların ilgi alanında olmuşlardır! Ancak Rusya’da Kürtler hakkında yapılan ilk çalışma P. S. Pallas’ın (1741-1811) hazırladığı "Tüm Diller ve Lehçelerin Karşılaştırmalı Sözlüğü" isimli dilbilimsel çalışma içinde bulunmaktadır. 149 Asya ve 51 Avrupa dilini kapsayan sözlüğün 77. bölümünde Kürtçe’ye yer verilmiştir. Pallas’ın bu çalışmasındaki Kürtçe sözcükler, J. A. Güldenstadt’in 1768- 1775 yılları süresince Kafkasya bölgesinde yaptığı araştırmalardan elde ettiği sözcükler arasından seçilmiştir. Güldenstadt’in 1781 yılında çalışmalarını yayımlayamadan ölmesinden sonra araştırmaları 1787 yılında, "Reisen durch Russland und Gaucacischen Gebürge, hrsg. Von P. S. Pallas, T. I-II, s. Pbg. 1787-1891" adıyla yayımlanmıştır. 19. yüzyılda Petersburg Kürdoloji’nin önemli bir merkezi olarak, sadece Rus araştırmacılara değil, Fransız, Polonyalı, Alman birçok araştırmacıya çalışma olanağı ve katkı sunmuştur. 

Kazan üniversitesi’nde İran filolojisi üzerine araştırmalar yapan I. N. Berezin de (1818-1896) daha sonraları Kürtçe ve ağızlar üzerine yaptığı çalışmalarla anılmaktadır. 

Kırım savaşında esir düşen ve Kürtlerle yüz yüze görüşerek çalışmalarını sürdüren diğer bir Doğubilimci ve Kürdolog ise 1827-1884 yılları arasında yaşamış olan P. I. Lerx’tir. Kürt tarihi ve etnografyası alanını kapsayan temel eseri olan "İran Kürtleri ve Onların Ataları Olan Kuzey Haldeliler üzerine Araştırmalar"ı üç kitap olarak yayınlamıştır. Lerx, ilk kitabında Kürtlere dair genel açıklamalarda bulunurken, İran, Türkiye ve Rusya’daki Kürtler üzerinde titizlikle durmaktadır. Lerx, ikinci kitabında Kurmanci ve Zazaca metinlere ve bunların Rusça çevirilerine yer vermektedir. Dilbilimsel çalışmalar ile Kurmanci ve Zazaca sözlük çalımaları ise üçüncü ciltte bulunmaktadır. 

1848-1866 yılları arasında Erzurum’da Rusya Konsolosu olarak görev yapan Polonyalı A. D. Jaba da Kürt dili ve edebiyatı üzerine birçok çalışma yapmıştır. çalışmaları, "Receuil de Notices et Extraits Kurdes" olarak 1860 yılında Petersburg’ta yayınlanmıştır. Kürtçe’yi de öğrenen Jaba Kürt aydını ve yazar M. Mahmut Beyazidi ve diğer önde gelen Kürt şahsiyetleriyle tanışarak Kürtlere ve Kürtçe’ye dair bilgisini artırmıştır.2 Araştırmalarını sürdüren Jaba daha sonra, Kürtçe-Fransızca bir sözlük, bir konuşma sözlüğü ve yayımlanmamış bir Fransızca-Rusça-Kürtçe sözlük hazırlamıştır. Jaba’nın çalışmaları Rus Bilimler Akademisi ve Asya Müzesi tarafından desteklenmiştir. Doğubilimci Bernhard Dorn’un (1805-1881) önerileri ve isteğiyle Kürt folkloru, Kürt dili ve edebiyatı, etnografya ve Kürt tarihi üzerine de çalışmalar yapmıştır. Jaba’nın Kürdolojiye diğer büyük katkısı Ferdinand Justi’nin yardımlarıyla gerçekleştirdiği 15.000 sözcüklü "Kürtçe-Fransızca Sözlük" tür. (A. Jaba, Recueil et Resits Kourdes, St. Petersburg, 1879) Jaba’nın kapsamlı ve titiz çalışmaları 17 Ekim Devrimi’nden sonra birçok Sovyet bilim adamınca değerlendirilmiştir. M. B. Rudenko’nun 1957 yılında yayınladığı "A. Jaba’nın Koleksiyonu-Kürt El Yazmaları" çalışması Doğubilimci ve Kürdologlar tarafından büyük bir ilgiyle karşılanmıştır. 

19. yüzyılda Kürdoloji alanında Rusya’da yapılan diğer bir önemli çalışma da ‘Kürt tarihi’ olarak kabul gören Þeref Han’ın Þerefname adlı eserinin Rusça’ya çevrilmesidir. 1597’de Farsça yazılmış olan Þerefname beş yüz yılı kapsayan Kürt tarihi olarak değerlendirilmektedir. Þeref Han’ın kendi el yazısıyla son düzeltmelerini yaptığı ve 1599 tarihini düşerek imzalamış olduğu nüsha 1828 Rus-İran savaşından sonra Petersburg’a getirilmiş, V. Veliaminov-Zernov tarafından "Scheref-Nameh ou Histoire des Kourdes, Preince de Bidlis" adıyla Farsça yayımlanmıştır. Bir süre sonra Farsça’dan Rusça’ya F. B. Charmoy (1793-1863) tarafından çevrilen Þerefname, ilk cildi 1868’de, son cildi 1875’te olmak üzere dört cilt halinde "Cheref-Nameh ou Fastes de la Nation Kourde" adıyla yayımlanmıştır. 

Uzun süre Kürtlerle yaşayan ve Kürtçe’yi de öğrenen Prof. S. A. Egiazarov Kürtçe’ye ilişkin bilimsel çalışmasını Tiflis’te 1891 yılında "Erivan Kazasındaki Kürtlerin Kısa Etnografik Denemesi" adıyla yayınlamıştır. Başka bir Rus dilbilimci olan, A. Chodsko, Fransa’da çalıştığı 1857 yılında Kürtçe’nin Güney lehçesi olarak değerlendirilen Soranice üzerine yürüttüğü çalışmasını, "Etudes philologiques de la Langue Kurde (dialecte Suleimanie) " adıyla, Paris’te, Jornal Asiatique’te 1857’de yayınlamıştır. 

Fransa’da 20. yüzyıl başlarında başlayan Kürdoloji çalışmaları daha sonra, 1945 yılında Paris’te açılan Kürdoloji Kürsüsü’nün çalışmaları içinde süregelmektedir. İlk yıllarda Kürt dili üzerine yoğunlaşan Kürsü’de daha sonraları, Kürt uygarlığı ve tarihi ele alınıp incelenmeye başlanmıştır. Bu Kürsü’nün çalışmaları Sorbonne üniversitesi’ne bağlı bulunan Doğu Dilleri ve Uygarlıkları Ulusal Enstitüsü’nde de sürmektedir. Paris Kürdoloji kürsüsünün 1945 yılından itibaren başkanlığını yürütmüş ve Kürdoloji alanında önemli çalışmalar yapmış olan Roger Lescot’un (1914-1975) 1946 yılında Þam’a görevli gitmesinden sonra onun yerine Kürdoloji Kürsüsü’nün başına Kâmuran Bedirxan (1895-1978) getirilmiştir. 1983 yılında Fransa’da Paris Kürt Enstitüsü kurulmuş ve 1984 yılında İsveç-Stockholm Yüksek öğretmen Okulu bünyesinde Kürtçe bölüm açılmıştır. Burada Kürt dili, tarihi, edebiyatı gibi dersler verilmektedir. Yine Almanya ve Hollanda’da da bu alanda akademik çalışmalar sürdürülmektedir. 

1917 Büyük Ekim Devrimi Kürt dili ve kültürünün gelişiminde de önemli bir rol oynamıştır. Sosyalist devrim sadece araştırma ve bilimsel çalışmalar alanında değil Kürtçe’nin gelişiminde eğitim ve öğretimde de geniş olanaklar yaratmıştır. Doğu halklarının esarete ve sömürüye karşı mücadelesinde olduğu kadar onların kültürlerinin gelişiminde maddi ve manevi büyük katkılar sunan Sovyetler Birliği, Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi Doğubilimleri Enstitüsü başta olmak üzere hemen her ulus için araştırma ve incelemelerde bulunan birçok bilimsel araştırma merkezine olanak yaratmış ve bunları geliştirmiştir.(3) 

1931 yılında Leningrad Devlet üniversitesi, İranoloji Kürsüsü bünyesinde oluşturulan Kürt Semineri, Kürdoloji alanında önemli ve bilimsel bir dayanak oluşturmaktadır. İlk defa Kürt bilim adamları, Kürt olmayan bilim adamlarıyla çalışmaya Sovyetler Birliği’nde, burada başlamış oldular. Daha sonra ilk Kürt Kürdologlardan olan Erebé Þemo, Qanede Kurdo ve Isak Sukerman Kürtçe üzerine çalışmalar yapıp yayınlamışlardır. 1934 yılında Birinci Kürdoloji Kongresi düzenlenmiş, çalışmalar yoğunlaştırılarak sürdürülmüştür. 1957’de Taşkent’te toplanan Tüm Sovyet Doğubilimcileri Kongresi’nde Sovyet Kürdologların sundukları bildiriler Kürdoloji’nin gelişimi açısından çok önemli rol oynamıştır. 1958 yılında Ermenistan Bilimler Akademisi-Doğubilimciler Bölümünün açılmasının ardından Türkoloji, İranoloji, Kürdoloji ve Arabistik çalışma gurupları oluşturulmuştur. 1959 yılındaki Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi Doğubilimleri Enstitüsü’nün Leningrad Dalı bünyesinde açılan Kürdoloji Bölümü bu çalışmaların merkezi olarak işlev görmüştür. 1940 ile 1984 yılları arasında Sovyet Kürdolojisi’nin değişik dallarında 19’u Kürtçe üzerine olmak üzere 75 doktora tezi hazırlanmıştır. 

ünlü Sovyet Doğubilimcileri N. Marr, I. Orbeli, V.A. Gordolevkski ve V. F. Minorsky ve birçok Sovyet bilim adamı Kürdoloji’ye neredeyse hayatlarını adamışlardır. Ekim Devrimi’nden birkaç yıl sonra Hakop Gazaryan’ın hazırladığı Kürtçe alfabe, "Þems" 1921’de yayımlandı. 

Kürdolog ve Doğubilimci Minorsky ilki 1873 yılında Paris’te toplanmış olan ve 3-4 yılda bir toplanan Uluslararası Doğubilimcileri Kongresi’nin 8 toplantısına katılmış ve Kürdoloji üzerine katkılarda bulunmuştur. 1938 yılında Brüksel’de gerçekleşen Uluslararası Doğubilimcileri 20. Kongresine sunduğu "Kürtlerin Kökeni" bildirisi uluslararası düzeyde önemsenmiştir. Bugün, İtalyan Garzoni "Kürdoloji’nin babası", Sovyet V. F. Minorsky ise; "Modern Kürdoloji’nin babası" olarak anılmaktadır. 

Ancak, dünyada durum böyleyken, Türkiye’de Kürdoloji prangaya vurulmuştur. Hem Kürtlerin yaşadığı diğer coğrafyalardaki bilimsel ve kültürel gelişmelere, diğer ülkelerdeki çalışmalara bakıldığında açıkça görülen Türkiye’de Kürtler ve Kürtçe’ye ilişkin baskı ve inkârın süregeldiğidir. Oysa tarihte bu topraklar Kürt kültürü bakımından önemli bir kaynak olmuştur. özellikle, Beyazid, (Doğubeyazıt) Diyarbakır, Hakkari ve Bitlis şehirleri Kürt kültürünün önemli merkezleriydi. Ahmedé Xani, Þeref Han, Mahmut Beyazidi başta olmak üzere bir çok Kürt aydın ve düşünürü buralarda yetişmiştir. ünlü Türk gezgini Evliya çelebi 10 ciltlik Seyahatname’sinde Kürtler ve –kendi ifadesiyle– Kürdistan üzerine ayrıntılı bilgiler vermiştir. Evliya çelebi kendi dönemi bakımından Avrupalı ve Batılı diğer gezginlerden daha kapsamlı bir gözlemle dönemin Kürdistan’ına dair önemli bir kaynak bırakmıştır. ‘Evliya çelebi Seyahatnamesi’ birçok dile çevrildiği gibi, ilk defa 1979 yılında Irak’ta Kürtçe’ye de çevrilerek yayımlanmıştır.4 Bazı araştırmacılar Evliya çelebi’nin eserini Kürt tarihine tutuğu ışık bakımından Þerefname’den sonraki önemli ikinci kaynak, "... Kürtler hakkında ilk sosyolojik çalışma" olarak değerlendirmektedir.5 

önemli bir geçmişi olan ve büyük bir literatür oluşturan Kürdoloji çalışmalarının küçük bir dökümünü yapmaya çalıştığımız bu yazı, günümüzde küçük bir ilçede kendi dillerinde edebiyat ve dil araştırmaları yapmaya çalışan on iki Kürt aydınının başına gelenleri tarihsel bir trajedi olarak değerlendirmemize yardım ederse, amacına ulaşmış olacaktır. 

1. Rohat, "Kürdoloji Biliminin 200 Yıllık Geçmişi" s. 33 

2. Mahmut Beyazidi’nin Jaba’nın çalışmaları içerisinde bulunan "Kürt Adetleri ve Gelenekleri" isimli el yazması 1963 yılında Moskova’da yayınlanmıştır. 

3. A. Bonnard, "Sovyet Edebiyatı üzerine", s. 16, Evrensel Basım Yayın 

4. Seid Nakam, "Seyahatnameyi Ewliye çelebi", Bağdat,1979 

5- Martin van Bruinessen, "Onyedinci yüzyılda Kürtler ve Dilleri: Kürt Lehçeleri üzerine Evliya çelebinin Notları, Studia Kurdica", No: 1-3, Paris-1985 

* Nübar adlı Kürtçe-Arapça sözlük 1892 yılında İstanbul’da Yusuf Ziyaeddin Paşa tarafından "El Heddiye’l-Hamidiyye fi’l-Lügati’l-Kurdiye" adıyla yayınlanmıştır 

yorum | | Devamı...

Kürt Dili ve Edebiyatının Kimliği

24 Haziran 2014 Salı

Kürt Dili ve Edebiyatının Kimliği

Latîf Epozdemîr

ürt dili; Hint-Avrupa dil  gurubunun Aryan kolundandır..Her ne kadar Kürtçe İrani diller ailesinin kuzeybatı grubu içinde yer alıyorsa da, o kesin hatları ile,  Farsça’dan tamamen bağımsız bir dildir.

Kürt dili Kürdistan diye adlandırılan ülkenin yaygın ve çoğunluk insanın konuştuğu bir dildir. Bilindiği gibi Kürtler bu gün hala,  Türkiye, İran, Irak, Suriye, Ermenistan devletlerinin “ Misaki Milli “ sınırları arasında yaşamaktadırlar ve bağımsızlıktan yoksundurlar.

Kürtlerin dünyadaki toplam nüfusu 50 milyona yakındır. Güney parçasını saymazsak eğer ( orada federe bir Kürt yönetimi var ve Kürtler kendi kaderlerini tayin etme konusunda diğer parçalara nazaran özgürdürler.) bu büyük nüfusa sahip halkın hala kendi devleti yoktur. Kürtler hala Türkiyenin, İranın ve Süriyenin “ Kürtleri “ diye adlandırılmaktadırlar ve  coğrafyalarında özgür değillerdir.. Bu gün Dünyadaki  52 bağımsız  devletin toplam nufusu, Kürtlerin toplam nüfusundan daha  azdır.

Başka bir deyişle dünyada bu gün bağımsız devlet olarak egemenliğini sürdüren 52 devletin toplam nüfusu, Kürt nüfusundan daha azdır.Buna karşın Kürtlerin bir devleti yoktur.

Kürt dili, dünyanın en eski dillerindendir. Bu gün sadece Irakta resmen tanınmaktadır. Sadece Kürt federe bölgesinde Kürt dili, resmi dil statüsündedir.

Bu bölgede kamusal alanda ve devlet bürokrasisinde egemen olan lehçe ise sorani lehçesidir. Güney ve Doğu parçalarının çoğunluk lehçesi Sorani olsa bile, genel Kürt nüfusu bakımından Kurmanci lehçesi, Kürtlerin yaklaşık % 60 lık bir bölümü tarafından kullanılan en yaygın lehçedir. Kürtçenin sadece Kurmanci lehçesi ile en son hazırlanmış olan sözlük ( sayın İzoli ve sayın Zana Farqininin sözlükleri )  130 binden fazla kelime içermektedir. Kürt dilinin kullanılamamadan ötürü en az bir o kadar da kelime kaybına uğradığı savlanmaktadır. Sorani, Zazaki , Lori, gorani ve Hawraman lehçe ve ağızları da eklendiğinde, bu dilin genel kelime hazinesinin 200 binin üstünde olduğu kabul görmüş bir gerçekliktir.

Bunun dışında ( Irak Hariç ) tarihte hiç bir zaman resmi dil sıfatında eğitimde, siyasette ve kamusal alanda Kürtçe yaygın bir biçimde kulanım şansı bulamamıştır. Buna karşın, onca asimilasyon, özümleme ve yozlaştırma uygulamalarına karşın hala yok olamamıştır. Kürtçe, Zengin bir edebiyat ve kelime hazinesine sahiptir.

Kürt edebiyatı, sözlü  ve yazılı edebiyat olarak kendini göstermektedir. Sözlü edebiyat, Dengbéjlerin çağlardan taşıyarak ( söyleyerek ) getirdiği anlatım edebiyatıdır ve çok eski tarihlere dayanmaktadır. Kürt edebiyatı sözlü geleneğinden beslenerek çağlar boyu bu güne gelebilmiştir.

Yazılı edebiyatın ilk ürünü olarak da, 950 yılı dolaylarında, ünlü Kürt Şair BABA TAHİRÊ ÛRYAN ( 935-1010) tarafından Hamedan kentinde, ( Bazı kaynaklar, şaire Tahir Hemedani de demişlerdir. ) yazılmış olan Rübaileri örnek vermek yeterlidir. Ömer Hayamın rübaileri Baba Tahirden uzun yıllar sonra kaleme alınmıştır. Sözlü Kürt  edebiyatının tarihi binlerce yıl öncesine kadar  uzanır.

Kürt edebiyatının ve şiirinin en çok yaygınlaştığı lehçesi Soranicedir. Süleymaniye Kentinin alınmasından sonra ,  Kürt edebiyatı, büyük bir ivme kazanmıştır. 200 yıl içinde binlerce edebi eser yazılmış ve yayınlanmıştır.  Bu eserlerin hemen tümü Arami ( Arapça diye ifade edilen ) yazı karekteri ile ( alfabe ile ) yazılmıştır. Saddam Zamanında bile Kürtçe o bölgede yasaklanmamıştır.

Botan beyliği döneminde Kurmanci lehçesinden eserler rastlamaktayız. Daha sonrada Erdelan beyliği döneminde Mah Şeref Xanım ( Mesture Erdelani ) gibi önemli yazarlara rastlanır. Baban emirliği zamanın da ise, Salim, Nali ve Kurdi gibi, Kılasik Kürt edebiyatının en önemli üç şairi ortaya çıkmıştır. Wefai ve Haci Qadiré Koyi de, bu dönemin diğer ünlüleridir. Ama Piremérd, yakınçağ Kürt şiirinin duayenlerindendir.

Erdelan ve Baban beyliği döneminin edebiyat lehçesi soranicedir ve eserler bu gün Arap alfabesi olarak bilinen Aramice aifabe ile yazılmıştır.İran parçasının en ünlü şairleri Hémin, Kane Muzher ve Hejardır.

Türkiyede ise,Cigerxwin ve Osman Sabri en başta gelenlerdir.

Modern Kürt edebiyatının en önde gelen şairi Abdullah Gorandır. Kürt dilinin Soranice lehçesi ile  yazılmış İlk Kürt romanı 1950 li yıllarda İbrahim Ahmed tarafından yazılan  ve daha sonraları da, Rüstem Cemili adlı Kürt yönetmen tarafından sinemaya uyarlanmış olan JANA GEL adlı romandır. Bextiyar Elinin yazdığı,EVAREY PERWANE ise ilk modern Kürt romanı olarak kabul edilir. Daha sonraları ise ŞAR romanı gelmektedir.

Kürtlerin kullandığı bir başka alfabe de, Kiril alfabesidir. Ermenistan  ve eski SSCB ülkelerinde kullanılmaktadır. Giderek gerileyen bir alfabedir. Kürtler çok da rağbet etmemektedirler.

Ereb Şemonun kiril harflerle 1930 lu yıllarda  yazdığı ŞİVANÊ KURD adlı roman da, çağdaş romana örnek verilebilinir. Eğer uzun öyküler tarzında yazılmış olan bu yapıta roman diyecek olursak, buna göre Şivanê Kurd de en önde gelen Kürt romanıdır.Bu  roman kirilce yazılmıştır. Daha sonraları, il kez Özgürlük Yolu yayınlarınca Kurmanciye, ve daha sonraları da aynı yayın evi tarafından Kürt Çoban adı ile Türkçeye çevrilmiştir. Erebê Şemo, Şekroyé Xudo, Heciyé Cindi, Casimé Celil, Celilé Celil, Ekseré Boyik, Karlané Çaçan,Tosiné Reid, Weziré Eşo,Emeriké Serdar, Xelîlê Çaçan, Temurê Xelil ve daha onlarca kişi eski SSCB ülkelerinde ; önceleri Kiril daha sonraları da Latin harfleri ile eserler vermişlerdir.

Kürt dilinin eski ve güçlü edebi ürünlere sahip diğer  lehçesi de Kurmanci lehçesidir. Bu lehçe ile yazmış en önemli  Kürt şairler, Elî Herîrî (1425-1495), Feqîyê Teyran (1590-1660), Melayê Cizîrî (1570-1640) ve Ehmedê Xanî (1650-1707) 'dir. Ehmedê Xanî tarafından yazılmış olan Mem û Zîn adlı eser ilk kez 1730'da, yayınlanmıştır. Bu şairlerin kullandığı alfabe de, Aramice, yani Arap alfabesiydi.

Yüzbaşı Noelin tavsiyeleri doğrultusunda, Ünlü Kürt düşünürü Mir Celadetin kararı ile, Latin alfabesi de Kürt dili ile tanışmıştır. Kürtlerin Latin harfleri ile tanışması son yetmiş yılda gerçekleşmiştir. Bu nedenle yaşı yetmişin altında olan Kürtler , önceki dönemlere ait yazılı eserlerden yararlanma şansı bulamamıştır. Keza yetmiş yıla yakındır ki Irak ( Güney ) ve İran ( Doğu ) Kürtleri de Latin harflerle gelişip yaygınlaşan Kürtçe eserlerden istifade edememektedirler.

Kuzey de ise.  (Türkiye parçası ), son yıllarda, özellikle de sürgünde güçlü edebi eserlere rastlamaktayız. Kurmanci lehçesi ve Latin harfleri ile yazan Kürt edebiyatçılarının başında, Mehmet Uzun, Jan Dost, Kemal Burkay, Murad Cıwan, Mahmud Lewendi, Fırat Ceweri,Helim Yusif, Feqi Hüseyin Sağnıç, Muhsin Kızılkaya, Mustafa Aydoğan, Enwer Karahan, Malmısanıj, Lokman Polat, Munzur Çem, Rohat Alakom, Felat Dilgeş, Ziya Avcı, Aram Gernas, Hasan Kaya, Zana Farqini, Sami Tan, Abdullah Varlı, Ali Karadeniz ve adını sayamadığımız bir çok yazar ve edebiyatçı Kürt dilinin gelişmesine önemli katkılar sundular.

Dildeki lehçe farkları, kullanılan farklı alfabeler ve Kürtlerin bölünmüş yapısı daha güçlü bir dil ve edebiyatın doğmasını engellemiştir. Kürt edebiyatı, Kürtlerin birlikte yaşadığı ulusların edebiyatını da etkilemiş ve onlardan da etki görmüştür. Keza benzer bir duruma dil alanında yaşanmaktadır. Kürt dilinde de,  karşılıklı etkileşime rastlamak mümkündür. Bu doğal ve kaçınılmaz bir sonuçtur.

yorum | | Devamı...

Kürt Edebiyatı - Tarihçesi - Yazarlar - Şairler

30 Haziran 2013 Pazar

Kürt Edebiyatı Tahlil

Kürt edebiyatı, (Kürtçe: Wêjeya Kurdî), Kürtçe ile yaratılmış sözlü ve yazılı edebi eserleri kapsayan edebiyat. Kürt edebiyatı aynı bölgede gelişen diğer edebiyatlar (Türk edebiyatı ve Fars edebiyatı) kadar güçlü gelişmemiştir. Kürt anlatılarının büyük bir kısmı sözlü şekilde yayılmış ve bu sözlü edebiyat bugün de sürmektedir. 20. yüzyılın başına kadar olan yazılı edebiyat ise şiir şeklindedir. Nesirin gelişmesi ise daha çok politik ve sosyal gelişmeler sayesinde olmuştur. Kürt edebiyatı 20. yüzyılda onyıllar süren sınırlamalar ve yasaklamalarla karşılaşmıştır. Avrupa ülkelerine göçün artmasıyla birlikte yüzü kendi topraklarındaki gelişmelere dönük olan yeni bir tür sürgün edebiyatının da geliştiği görülmektedir.

20. yüzyıla kadar Kürtçe edebiyatı şiire dayanmaktaydı ve diğer Müslüman halklara benzer şekilde Arap vezin ve ifade biçimlerine bağlı kalmıştır. Edebi ürünler daha çok dini kesimler ve sufi tarikatlarıyla sınırlı kalmıştır. Ancak 1920 sonrasında bu klasik şiir biçimine ek olarak değişik edebi türler ortaya çıkmaya başlamıştır. 1920'lerin başında, şiirde klasik biçimi koruyan, fakat politik ve sosyla temaları işleyen klasisizm akımı doğdu. 1930'dan sonra ise Arapça vezin, pençe (beşli) denilen ve o ana kadar sözlü edebiyatta kullanılan vezinle değiştirildi. Aynı dönemde serbest vezin de ortaya çıktı.

Hikaye Kürt edebiyatında 1920'lerin ortalarında ortaya çıktı ve önemli bir adım oldu. Kürt edebiyatında hikayenin ortaya çıkmasının ilişkin iki hipotez ileri sürülmüştür. Birinci hipoteze hikaye, göre halk masallarının yeni bir türe evrilmesidir. İkinci hipotez ise 19. yüzyılda Avrupa'da ortaya çıkan yazın türlerinin etkisi olduğu şeklindedir. Sözlü geleneğe referansta bulunmayan ilk hikayeler, daha çok sosyal ve politik durumun eleştirisi niteliğindedir. Irak'ta yayınlanan ilk hikaye Cemil Saib'in Le Xewma (Rüyamda) adlı hikayesidir. Bu hikaye Şeyh Mahmud'un iktidarı sırasındaki (1922) sosyal hayatı anlatır. Hikaye 26.6.1925 tarihli Jiyaname dergisinde yayınlandı. İkinci hikaye ise 1926'da A. Muhtar Caff'la yazılan ve 1970'te yayınlanan, şehir kurumlarının yozlaşmasının bir eleştirisi olan Meseleyi Wijdan (Vicdan Meselesi)'dir.

Buna karşılık 1930'lu yıllarda yazılan hikayeler, kaynaklarını genellikle folklorik temalarda aramaktaydı. Hem folklorik temaların çekiciliği hem de Arap vezninin bırakılıp gelenksel Kürt veznine geçilmesi bu dönemde gelişen Kürt milliyetçi düşüncesinin bir yansıması olarak değerlendirilmiştir.

En iyi bilinen ve yaygın destanlar Meme Alan'ın türküleri ve epik şiirleri ile Siyabend ile Xecê destanıdır. Bu destan ve öyküler dengbejler ve çirokbejler (öykü anlatıcıları) tarafından destanlar, kılamlar, stranlar gibi sözlü ürünlerle bugüne kadar aktarıla gelmiştir. Bilinen ilk Kürt şairleri Ali Hariri, Molla Ahmed-i Cezirî, Faki Tayran, Ahmed-i Hani ve Melleye Bate'dir. Bu şairler 15. ve 18. yüzyıl arasında yaşamış ve Kırmançi lehçesiyle yazmışlardır. Bu dönemde Kürtlerin edebi merkezi Botan emirliği ve başkenti Cizre idi. Cizre'nin yanında Süleymaniye ve Senendec şehirleri diğer önemli edebi merkezlerdi. Baban emirliğinin başkenti olan Süleymaniye'de ise Irak Kırmançisi pek gelişmezken, bugün Irak'ta resmi dil olan Sorani lehçesi gelişti. Diğer önemli bir edebiyat dili de Gorani'dir.Gorani'nin hamiliğini Ardalan emirliği ve Senendec yapmıştı. Goran edebiyatı zamanla etkisini yitirdi. Bu edebiyat İran'a çok yakın olması sayesinde Kırmançi etkisinden çok Pers edebi tarzına yakındı.

Osmanlı İmparatorluğunun yıkılması ile Kürtlerin yaşadığı bölgeler birden çok devlet (Türkiye, Irak, İran ve Suriye) arasında paylaşıldı. Kürt edebiyatının gelişmesi Kürdistan'ın her parçasında farklı oldu. Farklı lehçeler konuşulduğu ve farklı alfabeler kullanıldığı için ortak bir dil ve edebiyat gelişmedi. Kürt edebiyatı buna rağmen Avrupa'daki göçmenlerin sınırlı mali desteği ile düzenli şekilde gelişti.[kaynak belirtilmeli]

Irak'ta dil ve kültürün gelişebilmesi için daha uygun koşullar bulunduğu için[kaynak belirtilmeli], Kürt edebiyatı bu bölgede daha çok gelişme olanağı buldu. Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasından ve yeni Türk politikasından sonra birçok Kürt aydını Irak'a kaçtı. Bu aydınlara Refîk Hilmî, Tewfîk Wehbî, Pîremêrd ve M. Emîn Zekî gibi örnekler verilebilir. Burda 1939 yılında Gelawêj adında bir gazete ortaya çıktı ve modern Kürt nesirinin temelleri atıldı. Gelawêj'in önemli isimleri Aladdin Seccadi, İbrahim Ahmed ve Äakir Fattah'dir. Bugün Güney Kürdistan'daki üniversitelerde Kürt dili ve edebiyatı eğitimi yapılmaktadır.

Sovyetler Birliği'nde yaşayan Kürt yazarlar ise 1930 yılında Erivan'da SSCB hükümetinin desteği ile latin alfabesinde yayınlanan Riya Teze adında bir gazete çıkardılar. Bu listeye Emînê Evdal, Erebê Şemo ve Hecîyê Cindî'nin kitaplarını da dahil etmek gerekir. Kürt edebiyatı 1960'larda Fêrîkê Ûsiv, Emerîkê Serdar, Wezîrê Eşo, Sîma Semend, Tosnê Reşîd, Ahmedê Hepo ve Ezîzê Îsko gibi yazarlarla en yüksek noktasına ulaşmıştır.

Kürtlerin büyük çoğunluğunun yaşadığı Türkiye'de, onyıllar boyunca süren sınırlamalar ve yasaklar Kürt edebiyatına damga vurdu. Bu yüzden Kürt yazarlar ancak yurtdışında Kürtçe yazabildiler. Fakat Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne yakınlaşmasıyla birlikte bu durum belirgin şekilde değişti ve rahatladı. Buna rağmen Türkiye'deki Kürt edebiyatı hala Irak'taki kadar gelişmiş değildir.

Bunların dışında Kürt kökenli olup nesir tarzı ürünleriyle ünlü olan ve Kürtçe değil Arapça, Türkçe ve Farsça yazan yazarlar da vardır. Örneğin Muhittin Zengane, Mahmud Taymur ve Salim Barakat Arapça, Nezir Bülbül Almanca, Ali Eşref Derwişan ve Mansur Yakutî Farsça, Yaşar Kemal ve Bekir Yıldız ise Türkçe eserler vermiştir.

Kürt tarihine ilişkin en önemli kaynaklardan Bitlisli Şeref Han'ın Şerefname adlı eserinde hiçbir Kürt şairine rastlanmaz. 17. yüzyılda yaşamış olan tanınmış Kürt şairi Ahmed-i Hani ise eserlerinde Ali Hariri (1425–1490?), Molla Ahmed-i Cezirî (1570-1640) ve Faki Tayran'dan(1590-1660) bahseder. Sufi olan Ahmed Cezirî ismini memleketi olan Cizre'den almaktadır; nitekim yıllarca Cizre'deki Kızıl Medrese'de (Medresa Sor) ders vermiştir. Divanı, Dîwanî Melayê Cezîrî, bugün hâlâ okunmaktadır ve 100'den fazla şiir, birkaç tane de rubai barındırır. Bugüne ulaşmış tek eseri olan divanı, yoğun Sufi imgeler taşır ve oldukça metafiziksel bir şiir örneği sunar ki şiirleri bu tür (metafiziksel konulu) yazında ünlü olan İranlı şair Hafız'ın eserleriyle karşılaştırılmıştır.Ahmed-i Hani'nin zikrettiği bir diğer isim olan Faki Tayran Ahmed Cezirî ile aynı dönemde yaşamıştır ki bu iki şairin birbirleriyle tanıştığı bilinmekte, Hakkarili olan Faki Tayran'ın Cizre'de Ahmed Cezirî'den ders aldığı düşünülmektedir.[9] Eserlerinde özellikle Kürt folkloründen öğeler ağırlıkta olan Faki Tayran'ın Qewlê Hespê Reş (Siyah Atın Ölümü), Şêxê Senan (Senan Şeyhi) ve Qiseya Bersiyayî (Bersiyay'ın Öyküsü) adındaki eserleri en önemli yapıtlarıdır.Faki Tayran'ın 17. yüzyılda Kürtler ile Safeviler arasında gerçekleşmiş olan Dimdim Savaşı'na dair eseri ise birçoğuna göre bu savaşın ilk edebî anlatısıdır ve bugün hâlen okunan epik bir eserdir.Ahmed Hariri, Cezirî ve Tayran gibi isimleri, Kürt edebiyatının en ünlü eserlerinden olan, Mem ü Zîn ("Mem ve Zin") isimli klasik, epik şiirinin önsözünde zikreden Ahmed-i Hani veya Ehmedê Xanî, Kürt edebiyatı açısından çok önemli bir rol oynamış ve genel kanıya göre eserlerinde Kürt bağımsızlığından bahseden ilk Kürt şairi olmuştur.Şairin ünlü eseri Mem ü Zîn, Mem ile Zîn isimlerindeki iki aşığı konu eden bir mesnevidir ki Sufi öğeler de taşır.

Bunların dışında, dinî bir akım olan Ehl-i Hakk tarafından tercih edilen Gorani dilinde (Goranicede) Kürt edebiyatı açısından önemli birçok eser kaleme alınmıştır. Özellikle bugünkü İran Kürdistanı'nda kalan bölgede etkin olmuş bağımsız Kürt liderleri Goraniceyi öncelemiştirler ki bu da bu dilde edebî eserlerin verilmesine ve bu dilde yazmayı tercih eden şairlerin türemesi yardımcı olmuştur; örnek olarak 14. yüzyılda yaşamış ve bu dilde eserler vermiş Molla Perişan (Mele Perîşan) zikredilebilir. Nitekim bu dil etkinliğini uzun bir süre devam ettirmiş ve örneğin 19. yüzyılda yaşamış olan bir başka şair Molla Abdürrahim Mevlevi (1806–1881) de bu dilde eserler vermiştir. Ayrıca, Batı'da Süleymaniye ve çevresinde de 18. yüzyılla birlikte bölgedeki egemen Kürt siyasi isimlerin teşvikiyle Sorani dilinde edebî bir gelişim ortaya çıkmıştır.

19. ve 20. yüzyıllarda Kürt edebiyatı, Kürt dili ile birlikte, özellikle yazılı Kürt edebiyatı, çok büyük bir ilgi ve gelişmeye sahne olmuştur. Bunda 19. yüzyılda temelleri atılan Kürt basınının önemli bir payı vardır.[14] İlk Kürt basın yayını, dergisi, Kürdistan Kahire'de 1898 yılında yayımlanmıştır.Birinci Dünya Savaşı sonrasında Kürtlerin yaşadığı toprakların Türkiye, İran, Irak ve Suriye sınırları içerisinde kalmasıyla birlikte Kürt dili ve edebiyatı farklı bir döneme girmiş ve her Kürt topluluğu içinde bulunduğu ülkedeki eğilimlerden etkilenmiş ve bu etkileşim dile ve edebiyata da yansımıştır. Örneğin Kürtçenin yazımında 1920'lere kadar Arap harfleri tercih edilmişken, 1920'lerle birlikte bölgedeki ülkeler Batıcı politikaları benimsemeye başlayınca, birçok Kürt topluluğu Latin harfleriyle Kürtçeyi yazmaya başlamışlardır. Buna verilebilecek bir örnek ise, Celadet Ali Bedirhan tarafından yayımlanmış ve 1932 yılından 1943 yılına kadar toplam 57 adet basılmış olan basılı ilk Kürtçe edebiyat dergisi olarak görülen Hawar dergisinin ilk 23 sayısının hem Latin, hem Arapça harflerle basılıp daha sonra sadece Latin harflerle basılmasıdır. Ek olarak, Kürt edebiyatının bu topraklardaki gelişim süreci ve Kürt edebî eserlerinin ortaya çıkması sıklıkla bu ülkelerdeki azınlık politikalarıyla doğrudan ilgili olmuş; örneğin zaman zaman bu ülkelerde Kürtçenin yasaklanmasıyla birlikte Kürt edebiyatının yavaşladığı, bu tip yasaklamaların kalktığı veya rahatladığı zamanlarda ise hızlı bir şekilde geliştiği ve yeni eserlerin ortaya çıktığı gözlemlenmiştir.

20. yüzyılda Irak'ta Abdullah Süleyman (1904-1962) ve İbrahim Ahmed gibi isimler öne çıkarken, Suriye'de İkinci Dünya Savaşı sonrasında Suriye'nin bağımsızlığını almasına dek, başta Emir Celadet Bedirhan ve kardeşi Emir Kâmuran'ın gayretlerinin etkisiyle Kürt edebî faaliyetleri yoğunluğunu korumuştur.İkinci Dünya Savaşı sonrası Suriye'de Kürtlerin haklarının birçoğunu kaybetmesiyle edebî faaliyetler de durma noktasına gelmiştir.[14] Türkiye'de Kürtçe yasağı sebebiyle uzun yıllar Kürt edebiyatında fazla çalışma yapılamamış olsa da, özellikle 90'larda siyasi iradenin Kürtçe üzerindeki yasakları kaldırması ve Kürtçe yayıncılığın rahatlamasıyla birlikte Kürt edebiyatı hızlı bir şekilde gelişmeye başlamıştır.Ayrıca çeşitli baskılar ve ihtilaflar sebebiyle Kürdistan bölgesinden ayrılıp başta Avrupa olmak üzere farklı yerlere göç eden Kürtlerden oluşan Kürt diasporası Kürt edebiyatı açısından 20. yüzyılda birçok önemli başarıya imza atmıştır.Başta devletin azınlıklara basın ve yayın alanında maddi yardımlarda bulunduğu İsveç olmak üzere birçok Avrupa ve Kuzey Amerika ülkelerinde yaşayan Kürt toplulukları kendi basın yayın kuruluşlarını kurmuşlardır. Zaroken Ihsan ("İhsan'ın Çocukları"), Helin ("Yuva"), Gundike Dono ("Dono Köyü") gibi eserleriyle tanınan Mahmut Baksi ve Tu ("Sen"), Mirina Kaleki Rind ("Yaşlı Rind'in Ölümü"), Siya Evine ("Yitik Bir Aşkın Gölgesinde") gibi eserleriyle tanınan Mehmed Uzun gibi tanınmış Kürt yazarları ortaya çıkmış ve örneğin bu iki yazar da İsveç Yazarlar Birliği Yönetim Kurulu'nda yer almışlardır.

yorum | | Devamı...