Güncel Başlıklar:
kürt edebiyatı nedir etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
kürt edebiyatı nedir etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

100 soruda Kürt Edebiyatı ve Tarihi

Unknown 23 Ocak 2015 Cuma 06:51

23 Ocak 2015 Cuma


100 soruda Kürt Edebiyatı ve Tarihi
Kürt Tarihi Bilgi Paylasimi
NEDEN TARIH: Biliyorsunuz “yarının anahtarı bu günün içindedir. Bugünün anahtarı da dünün içindedir” Geçmişini bilmeyen toplumlar yarınlarını doğru inşa edemezler. Onun için tarihimizi öğrenmeliyiz!...

Eğer nereden gelindigi bilinmiyorsa, nereye gidildigi de bilinmez” Afrika atasözü


Sorular

Soru 1-Kürt alfabesi kaç harften olusur?
Yanit 1- Kürt alfabesi 31 harften olusur

Soru-2 Kürt alfabesindeki seslerden kaçi ünlü kaçi ünsüzdür?
Yanit 2- Kürt alfabesinde31 sesten 8'i ünlü, 23'ü de ünsüzdür. Ünlüler a, e, ê, i, î, o, u, û'dir.

Soru 3-Kürt dili hangi dil grubuna girer?
Yanit 3- Kürtçe Hint-Avrupa Dil grubuna girer.

Soru 4- Kürt Latin alfabesini kim yazmistir?
Yanit 4-Mir Celadet Ali Bedirxan

Soru 5- 12 Nisan 1898 yilinda Misir’da yayinlanan ilk Kürt gazetesinin adi nedir?
Yanit 5 Kurdistan’dir

Soru 6- 1960 yilindan önce yayinlanan Kürt gazete ve dergileri hangileridir?
Yanit 6- Kurdistan, Kürt teavun ve terraki gazetesi, Jîyan,Jîn,Yekbûn, Roji Kurd, Hawar, Ronahi, Roja Nû

Soru 7- Sümerce KUR kelimesinden gelen KÜRTlerin bilinen adlari nelerdir?
Yanit 7- Kurti, Karda, Karduk, Gord, Kord, Cardakes, Cyrtii,gortai,gurd,kadu,akrad

Soru 8-Kürtlerin bilinen ilk atalari kimlerdir?
Yanit 8- Subaru, Kurti, Guti, Lulu, Kusi, Kassit, Mitanni, Med, Mannai, Urartu, Karduk, Cyrtii, Gord, Kord, Kardakes v.s bilinen Kürt atalaridir.

9.soru: Kürdistan bölgesine eskiden (kanunî sultan süleymandan önce) ne denirdi.
Yanit 9- Mezopotamya denir.

Soru 1o- Kürt edebiyatinin ilk yazili örnegini Îran’da Arap harfleriyle Kürtçe yazan kimdir?
Yanit 10- Hemadani Baba Tahir’dir.(935-1010)

1.soru: 1400 _1700 yillari arasinda Kurmanci lehceleriyle yazan baslica sair ve düsünürler kimlerdir?
Yanit 1- Elîyê Herîrî (1425-1495), Feqîyê Teyran (1590-1660), Melayê Cizîrî (1570-1640) ve Ehmedê Xanî (1650-1707)'dir.

Soru 2- Ehmedê Xani’nin yazdigi ünlü eserin adi nedir?
Yanit 2- Mem û Zîn’dir.

3.soru: M.Ö 401 yillinda „Onbinlerin dönüsü“adli eserinde Karduklardan bahseden yunanli tarihci kimdir?
Yanit 3- Ksenefon’dur.


Soru 4- Fransa krali 1.Fransuvaya yazdigi mektupta ilk kez Kurdistan kelimesini kullanan Osmanli padisahi kimdir?
Yanit 4- Kanûni Sultan Süeyman’dir.

Soru 5- Ey Kürt Halkı!
İttifakta kuvvet, ittihatta hayat, kardeşlikte saadet, hükümette saadet vardır.Bu söz hangi Kürt büyügüne aittir?
Yanit 5- Bediüzzaman Said-i Kurdi’ye aittir.


Soru 6- Kurdistan hangi antlasma ile Osmanlilar ile Safevi devletleri arasinda ikiye bölündü?
Yanit 6- Kasr-i Sirin Antlasmasi

Soru 7- Kürt Beyliklerinin özerkliğini kabul etmek zorunda kalan Osmanli hükümdari kimdir?
Yanit 7-Yavuz Sultan Selim’dir.

Soru 8- M.Ö 330 yilinda bilinen ilk kürtce siiri kim yazmistir?
Yanit 8- ilk kürtce siir BARABOZ tarafindan yazilmistir.

Soru 9- Kürtlerin ilk tiyatro oyununun adi nedir?
Yanit 9-Memê Alan’dir. 1918 yilinda Ebdurrehim Rehmi yazmistir.

Soru 10- ilk kürtce piyes Bîrina Res i kim yazdi?
Yanit 10- 1959 yilinda Musa Anter yazdi.

Soru 1- 1969 yilinda Ankara’da kurulan ilk kürt ulusal gençlik örgütü DDKO nun açilimi nedir?
Yanit 1- Devrimci Dogu Kültür Ocaklari

Soru 2-Lenin döneminde Nahcivan Karadag Azerbeycan ve Ermenistanla çevrili otonom kürt bölgesinin adi neydi?
Yanit 2- Kurdistana Sor (kizil Kurdistan)du.

Soru 3- 1921 yilinda Ermenistan Kürtleri tarafindan çikarilan gazetenin adi nedir?
Yanit 3- Rêya Teze gazetesidir.

Soru 4- Türkiye’de Kürt karekterlere yer veren ilk Yilmaz Güney filminin adi nedir?
Yanit 4- Seyithan filmidir (1968 yilinda cevrildi)

Soru 5- İlk kürt televizyonu MED kaç yilinda kuruldu?
Yanit 5- MED tv. 1995 yilinda kuruldu.

Soru 6- 22 Ocak 1946 yilinda iran kürdistaninda kurulan Kürt Cumhuriyeti’nin adi nedir?
Yanit 6- Mehabad Kürt Cumhuriyeti’dir.

Soru 7-Mehabat Kürt Cumhuriyetinin kurucusu kimdir?
Yanit 7- Qazi Muhammeddir.

Soru 8- Kürt milli marsi EY REQİP i kim yazmistir?
Yanit 8- Hukukcu ve sair DÎLDAR yazmistir.

Soru 9- Îç Anadolu Kürtleri hangi yüzyilda Osmanlilar tarafindan bu bölgeye sürgün edildi ?
Yanit 9- Kürtler 16.yüzyilda iç bölgelere sürgün edildiler.

Soru 10- îrak kurdistaninda hükümetini kurup 1923 te İngiliz ve Türklerin anlasmalari sonucu devrilen Kürt kahramani kimdir?
Yanit 10- $êx Mehmud Berzenci’dir.


1- 1921 yilinda dogu Kurdistan’da(iran) isyan çikarip Türkiye ve iranin isbirligi ile isyani bastirilan $îkakî a$iretinin lideri kimdir?
Yanit 1-Smail axa SIMKO’dur.

Soru 2- 6 mart 1920 Sivas Erzincan ve Dersim’i de kapsayan Ali$êr önderligindeki Kürt isyaninin adi nedir ?
Yanit 2- KOÇGÎRÎ isyanidir.

Soru 3-Kurdistan’nin resmen 4 parçaya bölünmü$lügü hangi anla$ma ile kesinle$ti ?
Yanit 3- LOZAN payla$im anla$masi.

Soru 4- 17 aralik 1959 yilinda gözaltina alinip Sivastaki kampta tutulan Kürt aydinlarinin davasinin adi nedir?
Yanit 4- 49 lar davasi olarak tarihe gecti.

Soru 5- 49 lar davasinda adi geçen kürt aydinlarindan bazilari kimlerdi ?
Yanit 5-Musa Anter-Naci Kutlay-Sait Kırmızıtoprak, Şerafettin Elçi, Kemal Burkay,Nurettin Yilmaz,Ziya $erefhanoglu,Yasar Kaya-Emin Kotan

Soru 6- 49 lar davasinda gözaltindaki hücrede ölü bulunan kürt aydini kimdi?
Yanit 6- Ankara Hukuk Fakültesi öğrencisi Mardinli Mehmet Emin Batu’ydu.

Soru 7- 2 mart 1994 de tutuklanan kürt milletvekilleri kimlerdi?
Yanit 7-Leyla Zana, Orhan Doğan, Hatip Dicle ve Selim Sadak, 9 Haziran 2004′te serbest birakildilar.

Soru 8- 21 Mart 1992′de Cizre ve Şırnak’ta yapilan Newroz kutlamalarinda kaç kisi ödürüldü?
Yanit 8-biri gazeteci İzzet Kezer (Sabah Gazetesi) olmak üzere 57 kişi taranmak kaydiyla yaşamini yitirdi.

Soru 9- 1607 de 26bin insaninin kafasi kesildigi için Lüban’a göç eden kürt asireti hangisidir ?
Yanit 9- CANBOLATlardir.

Soru 10- 1882 yılında Varto-Gimgim’de dogan 14 nisan 1925 te kur$una dizilen AZADÎ örgütü lideri kimdir ?
Yanit-10- Cibîranli Albay Halid Bey’dir.


Soru 1-16 Ocak 1919′da Paris’teki SEVR antlasmasinaOsmanlı delegesi olarak katilip sonra Kürtlerin ve Kürdistan’ın temsilcisi sıfatıyla katıldığını deklere eden kimdir?
Yanit 1- $erif Pa$a (1865-1951)

Soru 2- 13 temmuz 1989 yilinda iran tarafindan Viyana da öldürülen KDP-iran g.sekreteri kimdir?
Yanıt 2- Dr.Abdrrahman Qasimilo’dur.

Soru 3-Yazar ve şair olarak da bilinen hukukçu Urfa da 1966 da suikastle öldürülen kürt aydini kimdir ?
Yanit 3- Edip Bucak tir.

Soru 4- Elazig’li,Asil adi Yusuf Ziya olup Paris Kürt Enstitüsünün kurucularindan ve ömrünü kürtlüge adayan aydinimiz kimdir ?
Yanit 4- Dr.Nureddin ZAZA dir.

Soru 5-DDKO nun ilk baskani 1984 te Amed zindaninda i$kence sonucu öldürülen kürt aydini kimdir ?
Yanit 5- NECO yani Necmettin Büyükkaya dir.

Soru 6- Tû-Mirina Kaleki Rind-Siya Evinê romanlarinin yazari 2007 de kaybettigimiz Kürt yazari kimdir ?
Yanit 6- Mehmet UZUN dur.

Soru 7- 16 yasinda pesmerge olup general rütbesine laik 3 devletle savasan KDP-irak g.sekreteri efsanevi kürt lideri kimdir ?
Yanit 7-Molla Mustafa BERZANÎ dir.

Soru 8- Molla M.Berzani ile kazanilan otonomi hakki ne zaman irak tarafindan kabul edidi ?
Yanit 8- 1970 yilinda.

Soru 9- Aslen Siverekli ünlü sinema oyuncusu ve yönetmeni Fransa da sürgünde iken 1984 te kaybettigiz kürt sanatçi kimdir ?
Yanit 9- Yilmaz Güney dir.

Soru 10- Agri isyaninin lideri kimdir ?
Yanit 10- Ihsan Nuri Pa$a dir.


Soru 1- “Zaten sizler yakma ve harap etme konusunda büyük bir söhrete sahipsiniz. Sunu biliniz ki dehset ve insafsizca sömürü ile san ve seref kazanilamaz.”bu söz kime aittir?
Yanit 1- Kürt Teali Cemiyeti baskani Seyit Abdulkadir.

Soru 2- 1750-1779 yillarinda irani yöneten kürt hükümdari kimdir?
Yanit 2- Kerimxan ZEND dir.

Soru 3- Abdulhamit tarafindan tamami Kürtlerden olusturulan alaylarin adi nedir?
Yanit 3- HAMÎDÎYE ALAYLARÎ

Soru 4- Toplami 36 olan Hamidiye alaylarinin liderleri kimlerdi ?
Yanit 4- Ibrahim Begê Milli ve Huseynê Korê Heyderi idiler.

Soru 5- Kürt hükümdari $erefxanê Bedlisi tarafindan 1597 de yazilan kürt tarih kitabinin adi nedir ?
Yanit 5- $EREFNAME dir.

Soru 6- Asli farsca olan $EREFNAME 1971 de kim tarafindan Türkçeye çevrildi ?
Yanit 6- M.Emin BOZARSLAN tarafindan çevrildi.

Soru 7- Aslen Rus olup, Kürtçe’yi öğrendi. Kürtler gibi giyindi, Kafkasya’ya gidip dag tas demeden Kürt asiretlerini dolasip yasamlarini belgeledi.Yasamini Kürtlere adadi.Kimdir bu bilim kadini?
Yanit 7- Tatyana Feodovna dir.

Soru 8- “Türklerle Kürtler aynı okulda okumalidir. Bu Kürtleri Türklestirmek için etkili olacaktir.” Bu söz hangi tc cumhurbaskanina aittir?
Yanit 8- 2.C.baskani Îsmet ÎNÖNÜ’ye aittir.
Soru 9- 4 eylül 1925 te Sêx Said ve 52 arkadasi nerde idam edildiler?
yanit 9-Amed (Diyarbekir) Dag kapi da idam edildiler.
Soru 10- Hangi devletin sinirlari içinde Kürtlerin bir kismi “yabanci”statüsünde görülüp hiçbir haklari yok ve kimliksizdirler?
Yanit 10- Suriye’deki Kürtlerdir.


Soru 1- Büyük kürt sairi CÎGERXWÎN ne zaman yasamini yitirdi?
Yanit 1- 22 ekim 1984 te Cigerxwin vefat etti.

Soru 2- 5000 insanın kimyasal gazlarla yokedildiği HALEPÇE katliami ne zaman yapildi ?
Yanit 2- 16 mart 1988 de Halepçe katliami yapildi.

Soru 3- Eylül 1992 de Berlinde ajanlar tarfindan 2 ark.dasi ile birlikte suikastle öldürülen Dr.Sadik $EREFKENDÎ hangi partinin lideriydi?
Yanit 3- İran Kurdistan Demokrat Partisinin g.sekreteriydi $EREFKENDÎ

Soru 4-Kürtleri zorunlu ikamete tabi tutan Takrir-i Sükûn (Mecburi Îskân)Kanunu ne zaman çikarildi?
Yanit 4- Takrir-i Sükûn kanunu 1932 de çikarildi.

Soru 5- Dünyada ilk fizikçi ve kompüterin alt yapisini bulan 1136-1206 yillarinda yasamis Artukyan kürt bilim adami kimdir?
Yanit 5- îsmailê Cezîrî dir.

Soru 6-Aslen Dersimli, Güney Kurdistanda 1971 de $aibeli bir $ekilde öldürülen kürt aydini dr.$ivanin asil adi nedir?
Yanit 6- Sait KIRMIZITOPRAK tir.

Soru 7- 26 temmuz 1943 te Van’nin Özalp ilçesinde tarlada çalisan 33 kürt köylüsünü öldüren Türk generali kimdir?
Yanit 7- General Mustafa MUGLALI dir.

Soru 8- kürdistan bayragi hangi renklerden olusur.
Yanit 8 – sari, kirmizi, yesil, beyaz.

Soru 9- Günümüzde kullanilan Kürdistan bayragi ilk ne zaman ve kimler tarafindan belirlenmis.
Yanit 9- 1920 yilinda Teskilati Ictimaiye Cemiyeti tarafindan belirlenmistir.

Soru 10- yaklasik 2500 yil kadar önce MED imparatorlugu döneminde kullanilan kürt bayraginda hangi renk ve semboller vardir.
Yanit 10 – Beyaz,sari,yesil ve kirmizi renklerden olusur, aslan, günes ve tac resimleri mevcuttur.

Soru 1- Güney Kurdistan’da 20 yasinda pesmergeye katildi.1974 yilinda G.Kurdistanda idam sehpasina Ey Reqip marsini okuyarak gitti.Kimdir bu Kürt kizi?
Yanit 1- Leyla Qasim’dir bu kahraman Kürt kizi

Soru 2- 24 mart 2006 da Kürtler üzerindeki baskiyi protesto için bedenini atese veren Yunanli kizin adi nedir?
Yanit 2- Yunanli kiz ELEFRERÎYA dir.

Soru 3- Newroza kaynaklik eden destanda zalim DEHAK’a karsi çikan Kürt delikanlisinin adi nedir?
Yanit 3- Demirci KAWA dir.

Soru 4- Marasli büyük bir kürt asiretine reislik yapan ve Fransizlara karsi verdigi mücadele ile destanlasan namli kürt kadini kimdir?
Yanit 4- Fatîma Re$ ( Kara Fatma)dir.

Soru 5- Antep Maras ve Urfa da Fransiz isgaline karsi büyük bir mücadele veren Kürt Kahramani kimdir?
Yanit 5- Molla Mehmed (KARAYILAN)dir.

Soru 6- Latin harfleriyle $am’da yazilan ilk Kürtçe gazetenin adi nedir?
Yanit 6- Latin harflriyle yazilan ilk Kürtçe gazete HAWAR dir.

Soru 7-Müslüman bir aşiret reisinin kizi ile Yezidi Kürt genci arasındaki ask iliskisini anlatan Kürt destaninin adi nedir?
Yanit 7- Dewrêsê Ewdî destanidir.

Soru 8 - Kürt yiğitliğinin tipik bir numunesini sunmaktadır.Küçük yasta öksüz kalip,pek çok aci ve sikinti çektikten sonra,bileği bükülmez bir yiğit olarak ortaya çıkan ve destanlasan kahraman kimdir?
Yanit: 8- Siyabendê Silîvî dir.

Soru 9- Kürt coğrafyasının pek çok yerinde yol kesip haraç almanin doğal bir hak olarak telakki edildiğini ve bunun çok sayıdaki kimsenin günlük geçim kaynağı olduğunu gösteren hikayenin kahramani kimdir?
Yanit 9- Filitê Quto dur.

Soru 10-Kazim Öz’ün yönettigi, Rojda ve Orhan’ın geçirdikleri hızlı değişim sürecini ve öğrenci grubunun başından geçen olayları anlatır. Bu filmin adi nedir?
Yanit 10- Bu filmin adi BAHOZ dur.




Soru 1- 1987-2002 yillari arasinda 14 Kürt ilinde uygulanan olagandisi yönetim yasasini adi neydi?
Yanit 1- OHAL(olaganüstü Hal) yasasiydi.

Soru 2- Kürtçe konuştugu için para cezasi, ahirdaki inegi satilarak tahsil edildi. Bu uygulamalar ne zaman yapildi?
Yanit 2- CHP nin tek parti iktidari döneminde İnönü basbakandi.

Soru 3- Ülkemin Yildizlari filmininin yönetmeni D.Kürdistanli, italyada Calabria film festivalinde jüri özel ödülü alan bayan kürt yönetmen kimdir?
Yanit 3- $irin Cihani dir bu yönetmen.

Soru 4- OHAL döneminde karanlık güçlerin toplu öldürdükleri kisileri gömdükleri ve agitlara konu olan NEWALA QASABA hangi ildedir?
Yanit 4- Siirt ili içindedir NEWALA QESABA

Soru 5- Milli Îbrahim Pasa Destani ve Kürt asiretler üzerine Sosyolojik Tetkikler in yazari, sonra da türkçülügün ideologu olan devsirme kürt kimdir?
Yanit 5- Ziya Gökalp’dir bu devsirme

Soru 6- Mustafa Muğlalı, Şark Islahat Planı, Doğu Mitinglerinin Analizi, Göçebe Kürt Aşiretleri, Doğu Anadolu’nun Düzeni, Bilim yöntemi, Kürtlerin mecburi İskanı, Güneş dil teorisi, Halk fıkrasının Tüzüğü, Kendini Keşfeden Ulus; Zihnimizdeki Karakolların Yıkılması,, Kürt Aydını Üzerine Düşünceler gibi bilimsel azilarlar yazan bilim adami ykimdir?
Yanit 6- Ismail Besikçi’dir.

Soru 7- Sürgün sonucu Kürtlerin yogun olarak bulunduklari içanadoludaki bölgeler hangileridir?
Yanit 7- Haymana, Kulu, Cihanbeyli, Sereflikoçhisar, Kirsehir, Çorum, Havza, Polatli vb.

Soru 8- Kürt Edebiyatının gazel ekolunu temsil eden kimdir?
Yanit 8- Melayê Ciziridir.

Soru 9- Kürtlerin Afrika vahşilerinden-yamyamlardan farkı yoktur.bu adamalr çiğ et yer ve bulgura katar..bu sözleri 1930 da yazan Türk gazetesi hangisidir?
Yanit 9- Cumhuriyet gazetesi

Soru 10-kürt milliyetçiliğinin temeli olarak sayılabilecek oluşumun adı nedir?
Yanit 10-Xoybûn örgütüdür.



Soru 1-18 mayıs 1982'de Ferhat Kurtay, Esref Anyık, Necmi Önen ve Mahmut Zengin’nin bedenlerini atese vermelerinin nedeni neydi?
Yanit 1- Diyarbakir zindanindaki baskilari protesto etmek için kendilerini yaktilar.(dörtlerin gecesi)

Soru 2- 21 mart 1990´da newroz´un yasaklanmasını prostesto etmek için" Diyarbakir surlarında bedenini ateşe veren Kürt kizinin adi nedir?
Yanit 2- Zekiye Alkan’dir.

Soru 3- 21 mart 1992´de izmir kadifekale´de kendisini yakarak protesto eden Kürt kizi hangisiydi?
Yanit 3- Rah$an Demirel’di

Soru 4- Akdemik dilin KÜRTçe olarak kullanıldığı ilk üniversite 1968 yılında kurulmutur.Bu üniversitenin adi nedir?
Yanit 4- Süleymaniye Üniversitesi’dir.

Soru 5- İlk KÜRTçe mizah deregisi 1955'te yayın hayatına Ankara'da başlamıştır.Bu derginin adi nedir?
Yanit 5- Bu dergi HENEK tir.

Soru 6- Iç Anadolu Kürtlerinin 10 yildan fazladir çikardiklari derginin adi nedir?
Yanit 6- Anatoliya Navin Kürtlerinin sesi olan dergi BIRNEBUN dur.

Soru 7- Kürtlerin aslen Türk olduğunu ileri süren , ilk baskısı 1948’de yapılan Doğu İlleri ve Varto Tarihi isimli kitabının yazari kimdir?
Yanit 7- Mehmet $erif Firat isimli bir Kürt devsirmedir.

Soru 8- Kendisi 12 yasinda iken Kiziltepe de 13 kursunla karanlik güçler tarafindan katledilen Kürt çocugunun adi nedir?
Yanit 8- Ugur KAYMAZ

Soru 9- Nobel edebiyati sahibi İngiliz oyun yazari Kürt dostu Bir Tek Daha", "Dağ Dili", "Oda", "Dogum Günü Partisi", "Kapici", "Aldatma", "Gitgel Dolap", "Issiz Topraklar eserleri sahibi ve 2008 de öldü.Kimdir?
Yanit 9- Herold Pinter dir.

Soru 10- Afganistanda yasayan Kürtlere ne deniyor?
Yanit 10-Brahoyiler , Afganistanda Belucistan bölgesinde yasayan Kürtlerdir.



Soru 1 - 14 Temmuz 1982’de Diyarbakir zindaninda ölüm orucu direnisi sonucunda ölümsüzlesen Kürt gençleri kimlerdi?
Yanit 1-Hayri Durmus, Kemal Pir, Ali Çiçek, ile Akif Yilmaz’di. Saygi ile aniyoruz.

Soru 2- 13 Temmuz 1989 günü Avusturya’nin başkenti Viyana’da iranli ’diplomat’larla yaptigi ’baris görüsmeleri’nde haince bir saldiriya kurban giden iran Kürdistan Demokrat Partisi baskani kimdi?
Yanit 2-Dr. Abdurrahman Qasımlo’ydu, Katledilisinin 20. yılında saygıyla anıyoruz.

Soru 3 - 2 Temmuz 1993 tarihinde Sivas'ta Pir Sultan Abdal $enlikleri sırasında otelin yakilması sonucu 33 yazar, ozan ve aydinin ve iki otel çalisaninin yanarak hayatlarini kaybettigi otelin adi nedir?.
Yanit 3 – Madimak Oteli. Ölenleri saygi ile aniyoruz.

Soru 4 -.1847 de Yezidi, Hristiyan, Nesturî ve Yakubî Kürtlerden olusan birçok tutsak, kadin ve çocuklarla birlikte Diyarbekir, Musul ve Bagdat pazarlarinda köle olarak satildi..Bu olay hangi padisah döneminde oldu?
Yanit 4- Abdülmecit padisah ve sadrazam Mustafa Resit pasa döneminde.

Soru 5- 11 Aralik 1972 de DDKO (Devrimci Dogu Ocaklari) davasinda yargilanip 1432 yil ceza alan Kürt aydinlari kimlerdi? (66 kisiydiler)
Yanit 5- Musa Anter, Mehdi Zana, Mümtaz Kotan, ibrahim Güçlü, Sait Kirmizitoprak, Mehmet Emin Bozarslan, Tarık Ziya Ekinci, Naci Kutlay ve Kemal Burkay gibi tanınmıs Kürt aydınları da bulunmaktaydı.

Soru 6- Çaldiran Savasi Kürt tarihi açısından önemli bir noktadir.Kurdistan ikiye bölündü. 1639′da Osmanlı ile iran arasındaki sınırı çizen antlasma hangisidir?
Yanit 6- Kasri Sirin antlasmasidir.

Soru 7- 27 Temmuz 1912 –ilk yasal Kürt Talebe Cemiyetî, İstanbul'da kuruldu. Adi nedir?
Yanit 7- Hêvî örgütüdür.

Soru 8- Temmuz 1920 de TC ye karsi ilk milli karekterli Kürt isyani Alisan , Alisêr ve Baytar Nuri tarafindan baslatildi.Bu isyan hangisidir?
Yanit 8- Koçgiri halk ayaklanmasidir.

Soru 9- 1956 - Komela Rewsenbîrî û Hevkarî adlı Kürt örgütü nerede kuruldu?
Yanit 9- Halepçe’ de kuruldu.

Soru 10- 23 Nisan 1924 te Bakanlar Kurulu ve TBMM’nin karariyla Kürt aydinlari sürgüne gönderildiler. Bunlar kaç kisiydiler?
Yanit 10- Cakacı Hamdi Pasa , Xelîl Rehmî Bedirxanî , Süleymaniyeli Kürt Hakki, Mustafa Yamulki Pasa, Mevlanzade Rifat, Kaymakam Fettah, Ali İlmi, Mesut, Revanduzlu Zeynelabidin olmak üzere 150 kisiydiler.

yorum | | Devamı...

İnsanın dinlediği ve duyumsadığı şeyler hiçbir zaman aynı yolda birlikte yürümediler.

Unknown 3 Aralık 2014 Çarşamba 22:49

3 Aralık 2014 Çarşamba


 İnsanın dinlediği ve duyumsadığı şeyler hiçbir zaman aynı yolda birlikte yürümediler.  Ozan Deniz Sarıtop
yorum | | Devamı...

Kürt Edebiyatı'nda İlkler, Kürt Kültüründe İlkler Kimlerdir?

Unknown 2 Aralık 2014 Salı 18:07

2 Aralık 2014 Salı



Kürt Edebiyatı'nda İlkler, Kürt Edebiyatı'nda İlkler Kimlerdir?



İslam öncesi Kürt Edebiyatı'nın ilk yazılı örneği: Bilinen ilk Kürtçe şiir M.Ö 330 yılında Baraboz tarafından yazılmıştır....

 Klasik Kürt Edebiyatı'nın (İslamî dönem) ilk şairi Baba Tahirê Hemedanî (Uryan) ile Eliyê Heriri’dir.

 Kürtlerin adı bilinen ilk dengbêjî; Evdalê Zeynikê ( Van- Mikis)

 İlk Kürt kadın dengbêji: Eski Sovyetler Birliği’nde yaşayan Kürtler içerisinde, ilk Kürt kadın sanatçı Susika Simo’dur.

 Nesir alanında eser veren ilk Kürt yazar Elî Dînewerî’dir (820-895). Bilimsel konularda eser vermiş bu Kürt yazar eserini Arapça ile yazmıştır.

 İlk Kürt edebiyatçısı Hewlêrli İbn Xalikan’dır. (Bu görüş Enver Mayi’ye aittir.)

 İlk Kürt tasavvufçusu Melayê Cizîrî’dir. (1570-1640)

 Milli temalı ilk şair Ehmedê Xanê’dir. (1651-1706)

 İlk Kürtçe Sözlük Ehmedê Xanî’nin yazdığı "Nubîhara Biçûkan"ın bir bölümüdür.

 İlk Kürtçe gramer kitabını Ali Teremoxî yazmıştır. (XVI. yy)

 Coşku ve heyecan şiirleriye nam salan ilk Kürt şair Feqîyê Teyran’dır. (1390-1660)

 İlk Kürtçe Mevlit, Melayê Batê tarafından yazılmıştır. (1417-1491)

 Latince yayım yapan ilk Kürt dergisi Celaldet Bedirxan tarafından çıkarılan "Hawar" dergisidir. (1930)

 Eserleri günümüze kadar ulaşan ilk Kürt kadın yazarlar; Mah Şeref Erdelanî ile Mîhrîbana Berwari’dir. ( 1814-1865 aynı yıllarda yaşadıkları tahmin ediliyor.)

 Tarihte bilinen ilk Kürt tiyatrosu 1872 yılında Ebuzziya Mehmet Tavfik tarafından yazılan "Ecel-i Kaza"dır. "Kaza ile gelen ölüm" ya da "talihsiz ölüm" anlamı da taşıyan "Ecel-i Kaza"nın yazarı Ebuzziya Mehmet Tevfik, Orta Anadolu Kürtlerindendir. (Kaynak: Sedat Ulugana/ Kürtlerin en eski tiyatro eseri, "Ecel-i Kaza")

 İlk Kürt gazetesi: "Kürdistan"- Mikdat Mithat Bedirxan, 22 Nisan 1898 – Mısır Kahire

 Modern bir matbaada yayımlanmış ilk Kürtçe kitap: "Mewlîdê Nebî" (Peygamber Efendimiz'in Mevlidi), 1899 yılında Diyarbekir Litografya Basımevi tarafından 400 adet basılmıştır.

 İlk Kürt cemiyeti: Kürdistan Azm-i Kavî Cemiyeti, 1900 İstanbul

 İlk Kürt kadın cemiyeti: Kürt Teali Nisvan Cemiyeti, 1919 İstanbul

 İlk Kürt öğrenci cemiyeti: Kürt Talebe Cemiyeti (Hêvî), 1912 İstanbul

 Kürtlerin ilk modern tiyatro teksti olarak kabul edilen ''Memê Alan'' 1918’de Ebdurrehim Rehmîyê Hekarî'nin yazdığı oyundur 

 İlk Kürtçe piyes: ''Birîna Reş'' (Kara Yara) -1959’da Musa Anter- Harbiye Askeri Cezaevi’ndeki hücresinde yazdı. 

 Türk Tiyatro ve Sinemasında Kürt karakterlerin işlendiği ilk oyun: 1977’de "Deprem ve Zulüm"

 Oscar’a aday gösterilmiş ilk Kürt filmi: "Şîwenî Befir" 

 İlk Kürt romanı: Erebê Şemo "Şivanê Kurd" 

 "Mem û Zîn" adlı eseri Fransızca’ya çeviren kişi Dr. Nurettin Zaza’dır. (1988’de Lozan’da vefat etti)

 Türkiye'de İlk Kürtçe klipi çeken: Ferhat Tunç 

 İlk Kürt filmi: 1926 yılında Kürt kadınlarının durumunu ekranlara getiren "Zerê" adli film çekildi. 

 İlk Kürtçe çizgi roman:“Mirina Jaro” (Jaro’nun Ölümü), yazan Mamê Elî çizen Levent Özkan

 Kürt çocuklarının ilk çizgi roman karakteri: "Guldexwîn", yazan İbrahim Sediyani çizen Zişan Özeke (21 Mart 2012- Siirt'ten Öte Haber Kültür Sitesi)

İlk Kürt Film Günleri: Almanya’nın Köln kentinde düzenlendi. Kürdistan Öğrenciler Birliği (YXK) ile Baran Kültür Evi'nin ortaklaşa düzenlenen 1. Köln Kürt Film Günleri, 30 Eylül 2006'da yapıldı.

 Kürdistan'a matbaanın girişi: Osmanlı döneminde 1856 yılında Erzurum'da kurulan matbaa, Kürdistan topraklarındaki ilk matbaadır.

 İlk Kürt matbaası: Kürdistan Gazetesi Matbaası, 1898 Mısır Kahire

 Modern anlamdaki ilk Kürt matbaası: Huseyîn Huznî Mûkriyanî, 1915 Halep

 Yasal olarak çıkan ilk Kürt gazetesi: Kürt Teâvun ve Terakki Gazetesi, 1908 İstanbul

 İlk Kürt yayıncılığı: Ermenistan’da 1921 yılında "Roja Teze" isimli bir gazetenin yayınlanmasıyla.

 İlk Kürt müzik grubu: Koma Wetan, 1970 (Rock grubudur)

Kürtlerin ilk enstitüsü: Paris Kürt Enstitüsü

İlk Kürdoloji çalışması: İtalyan Maûrîzîo Garzonî ("Rêziman û Ferhenga Zimanê Kurdî")

Akademik dilin Kürtçe olarak kullanıldığı ilk üniversite 1968 yılında kurulmuş olan Süleymaniye Üniversitesi'dir

İlk Kürtçe hikaye: 1840’lı yıllarda Mela Mehmûdê Beyazîdî, "Mem û Zîn"in izinden bir öykü yazarak, bugünkü manada yazılı ilk öyküyü kaleme almıştır. Ayrıca Fuat Temo’nun "Roja Kurd" dergisinde kaleme aldığı “Çîrok” başlıklı hikayeler de modern Kürt öykücülüğünün en gelişkin ilk örneklerindendir.

 İlk Kürtçe makale: Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nce hazırlanan “Mukkadime” adlı dergi yayımlandı. Dergide biri Kürtçe olmak üzere toplam 12 akademik makale yer alıyor.

 Mern anlamda eser veren ilk Kürt şairi: Ebdullah Goran’dır. (Halepçe 1904-1962)

 İlk Kürt Kütüphanesi: Kitêbxanêya Kurdî – İsveç-10 Ekim 1997

 İlk Kürt kadın web sitesi: FeminKurd.net, 2012 Diyarbakır

yorum | | Devamı...

Asıl sorun şudur ki düşünemediklerimin bir gün bana ayak bağı olacağından duyduğum korkudur.

Unknown 20 Ekim 2014 Pazartesi 06:46

20 Ekim 2014 Pazartesi



Asıl sorun şudur ki düşünemediklerimin bir gün bana ayak bağı olacağından duyduğum korkudur. Ozan Deniz Sarıtop
yorum | | Devamı...

Şêrko Bêkes ve Kürdün Kimsesizliği

Unknown 31 Temmuz 2014 Perşembe 04:17

31 Temmuz 2014 Perşembe

 

Çeviri, şiirin asıl ruhunu yansıtmaz. Hatta çevirinin şiiri öldürdüğü denir. Şêrko Bêkes'in Belge Yayınları'nca, gazeteci-yazar Sirwan Rahim'in önsözü ile "Güneyden Şiir Yağmuru" adıyla Türkçeye çevrilmiş şiir kitabını da bu önyargıyla okumaya başladım. Daha önce Kürtçenin Soranî lehçesinde dinlediğim Bêkes'in şiirlerinin çevirisinin aynı tadı vermeyeceğini biliyordum. 
Onun Türkçeye çevrilen şiirlerinin Soranî lehçesini düşünmek için, bu lehçeyi tam bilmek de gerekmiyor. Ki kitabı okurken Soranî'nin şiirsel akışkanlığını düşünmek bile, şiirlerin aslını okumak kadar zevk veriyor. Ancak aslın yerini hiçbir şey tutamayacağı için Şêrko Bêkes'in Soranî şiirlerini okumakta fayda var. 

Şêrko Bêkes gibi Silêmanî doğumlu olan Sirwan Rahim, Soranî'nin yanı sıra Kurmancî, Türkçe, Almanca ve İngilizce de bilmesi, çevirilen şiirlerde anlam kaymasını yok denecek kadar azaltmış. 1940 doğumlu Bêkes, kendi tabiri ile 'çocukluğundan beri' şiir ile yaşar. Babası Fayeg (Faik) Bêkes, 1900'lü yılların önemli Kürt şairlerindendir. Fayeg'in onlarca şiiri, hala şarkı ve marş olarak söyleniyor. Ve oğlu Şêrko Bêkes de, 8 yaşından günümüze kadar aralıksız olarak Kürt edebiyatına, özellikle de şiirine katkı sunmaya devam ediyor. Şiir yanında öykü ve tiyatro alanlarında toplam 41 esere imza atmış olan Şêrko Bêkes'in kitapları Türkçe yanı sıra İngilizce, Arapça, Farsça, İtalyanca, Almanca ve Flamanca gibi çok sayıda dile çevrildi. 
Eserleri yıllardan beri sınırları aşsa da, Şêrko Bêkes her şeyden önemlisi kendi dili ile halkına ulaşmayı en önemli görev sayıyor. Halen de Silêmanî'deki çarşının bir pasajın ikinci katında, ilerlemiş yaşına rağmen Serdem Yayın ve Dağıtım Evi'nde kendisi ile birlikte Silêmanîli genç Kürt edebiyatçı ve şairlerinin kitaplarının basımı ve dağıtımı ile ilgileniyor. Şiir ve edebiyat, onun yaşamının tümünü kapsıyor. Öyle ki günlük konuşmalarını yaparken yenir bir şiirini mi okuyor, havadan sudan mı söz ediyor, anlamak bir hayli zor...
Bêkes'in şiirlerinin ana temasını, doğa ve özgürlük oluşturuyor. Ayrıca peşmergelik yaptığı yıllarda devrim ve direniş üzerine de çok sayıda şiir yazdı. Edebiyat, özellikle de şiir dili olarak Kürtçe'nin Soranî lehçesinin yanı sıra Kurmancî lehçesini de çok iyi kullanan Bêkes'in şiirlerinde kullandığı dil ve tarzda, etkilendiği Kürt şairlerinden sıyrılarak kendi stilini yaratıyor. 
"Güneyden Şiir Yağmuru" kitabında Bêkes'in kendi stilini en iyi yansıttığı uzun baladlarından Derbendî Pepûle (Kelebek Boğazı) ile birlikte 140 şiiri bulunuyor. Binlerce şiiri arasından seçilen bu şiirlerde doğa ve özgürlük yanı sıra, özellikle de aşk ve yurtseverlik temalı eserleri bulmak mümkün. Ülkesinde yaşanan Enfal ve Halepçe katliamlarını annesinin ağzından 
"ah tanrım ah
ne zaman
kürdistanı da ziyaret edeceksin" 
diye bir yandan sorgularken, (Kürtler ve Tanrı bir birine benziyorlar; ikisi de ortaksız ve kimsesiz) katliama tanık olanların hislerine tercüman oluyor. 
Seçkideki en yalın şiiri ise, hiç şüphesiz "Ayrılmak":
Eğer
gülü biçerlerse
dört mevsimimden
bir mevsimim ölür
eğer sevgiyi çıkarırlarsa
iki mevsimim ölür
eğer ekmeği çıkarırlarsa
üçü ölür
ama eğer özgürlüğü çıkarırlarsa
yılım ölür.
ve bende ölürüm
Bu mısralar ile aynı zamanda şiirlerindeki öncelikleri görmek mümkün. "Güneyden Şiir Yağmuru" kitabında Kak Şêrko'nun şiirlerini Türkçe okurken, arka fonda Soranî'nin şiirsel tınısını duyumsamak, onun şiirlerinin verdiği hazzı muazzam artıracaktır. 

Kandıra 1 Nolu F Tipi Hapishanesi

* * *

Bajar

'Îro tenê di navbera du saetan de
li nav sînga bajarê min pêncî çem xeniqandin'
Qudis wisa got.
'Îro tenê di nav yek saetê de
di nav serê bajarê min de
sed stêrkên min serjê kirin.'
Hîva şeva ezmanê Santîago wiha ji min re got.
'Îro tenê di nav nîv saetê de
li ser kevirê reş î pişta min
mêjiyê gelek mirovên min perçiqandin.'
Hespekî reş î bijsor ê Afrîkaî wiha ji min re got.
Min jî got;
'Birano!
Tenê cudahiya navbera me ev e
Bajarê min wisa kuştin ku, deqîqe jî pê nehisiya.'

Şêrko Bêkes



Şêrko Bêkes ve Kürdün kimsesizliği / Mazlum Özdemir

yorum | | Devamı...

Kürdoloji Enstitüsü Nedir?

Unknown 26 Temmuz 2014 Cumartesi 06:42

26 Temmuz 2014 Cumartesi



Kürt Dili Edebiyatı Kültürü


Kürt Dili üzerine akademik bazda inceleme ve araştırma yapan bilim dalına verilen isimdir. 


Kürdoloji Kürt dili edebiyatı 
Kürdoloji, Kürt dili, edebiyatı, tarihi, etnografyası gibi Kürtlere ve yaşadıkları coğrafyaya dair araştırma ve çalışmaları kapsayan bir bilimdir. Kimi zaman bu terim yerine, "Kürt incelemeleri" ifadesi de kullanılmaktadır. Uluslararası düzeyde ve akademik çalışmalarda Kürdoloji olarak kullanılan bu kavram (Fransızca Kurdologie, İng. Kurdology, İt. Curdologia, Hol. Coerdologi) Türkiye’de, resmi olarak, Kürtler bir halk, Kürtçe de bir dil olarak kabul edilmediğinden, kullanılmamaktadır. 

Yaşamının yirmi yılını Musul ve Amadiye’de Kürtler arasında geçiren Garzoni 1764-1770 yılları boyunca söz konusu eseri üzerinde çalışmıştır. "Grammatica e Vocabolario della Lingua Kurda" adıyla İtalyanca 288 sayfa olarak yayımlanan kitabın, 220 sayfası dilbilgisi ve İtalyanca-Kürtçe sözlük olarak düzenlenmiştir. Kürt dilbilimcileri ve araştırmacılarının günümüzde 40 bin sözcüklü Türkçe-Kürtçe sözlük aşamasına ulaşmalarında Garzoni’nin hazırladığı 4600’e yakın Kürtçe-İtalyanca sözcüğün katkısı yadsınamaz. Kitabın ikinci baskısı, 1826 yılında yapılmıştır. Kürtler ve Kürdoloji üzerine kapsamlı çalışmalarıyla tanınan Bazil Nikitin de Kürt dili ve kültürüne dair bilimsel çalışmalara temel kaynak ve başlangıç olması bakımından Garzoni’yi anmaktadır. 

Bir başka araştırmacı, Alessandro De Bianchi 1863 yılında İtalya’da yayımlanan araştırmasında Kürt kültürü, tarihi, gelenekleri ve dini inançlarından söz etmektedir. Yine Mirella Galetti’de "13. ve 19. Yüzyıl İtalyan Kaynaklarında Kürtler ve Kürdistan" araştırmasında yedi yüz yıl boyunca Kürtlere ilişkin yayımlanmış eserleri irdelemektedir. 1973-1978 yılları boyunca dünyanın birçok kütüphanesinde araştırmalarda bulunan, kaynakları birleştiren ve onlarca İtalyan araştırmacının birçok eserini kaynak gösteren Mirella Galetti’nin 1978 yılında yayımlanan bu eseri, İtalya’da Kürtlere ilişkin yayımlanmış birçok eserin toplamını kapsayan nitelikli bir çalışma olarak kabul görmüştür. 
Kürtlere ilişkin birçok başka araştırma, Alman araştırmacılar tarafından yayımlanmıştır. Almanya’da en eski belgenin 1473 yılında Johann Schitberger tarafından kaleme alındığını, Cemal Nebez tarafından 1974 yılında Bağdat’ta yayımlanan "Almanya’da Kürdoloji’nin Kısa Bir Geçmişi" adlı çalışmasından öğrenmekteyiz.1 Yine 1799 yılında "Anadolu, Gürcistan, Ermenistan, Kürdistan, Irak ve Cizre" adlı seyahatnamenin yazarı J. Berg’in eserinde Kürtlerin sosyal ve kültürel yaşamına dair bilgiler yer almıştır. 1813-1887 yılları arasında yaşamış olan Moritz Wagner’in 1852 yılında Leipzig’te yayımlanan "Fars ve Kürt ülkesine Yolculuk" isimli eserinde Kürtlerin yaşamına kapsamlı olarak yer verilmektedir. Yazar, Kürt etnografyasını da ayrıntılı olarak incelemiştir. Osmanlı İmparatorluğu ile anlaşmalar gereği bir Alman subayı olarak görev yaptığı 1838 yılında izlenimlerini yazan Hellmut von Moltke ise "Türkiye Mektupları" adlı kitabında Kürtleri anlatmış ve bölgeyi bir çok yanıyla tanıtmıştır. Moltke’nin Kürtlere dair bir incelemesi "Das Land und Volk der Kurden" adıyla ölümünden sonra 1892’de Berlin’de yayımlanmıştır. 1824-1912 yılları arasında yaşayan ve Alman edebiyatında önemli bir yeri bulunan Karl May’ın "Vahşi Kürdistan’dan Geçiş" ismiyle bir romanı 1892’de yayımlanmış, birçok baskısı yapılmıştır. 

1840-1930 arasındaki yıllar, Almanya’da Kürdoloji bakımından verimli ve parlak yıllar olarak değerlendirilmektedir. Rus ve Alman bilim adamları arasında gelişen ilişkilerin de etkisiyle Almanya’da Kürdoloji kulübü güçlenmiştir. 

Almanya’da, E. Rödiger ve A. F. Pott’un Kürtçe üzerine ilk çalışmalarını kapsayan, "Kürt İncelemeleri"nde, Kürtçe’nin İrani diller içerisinde, bağımsız bir dil olduğu saptanmaktadır. Kürt dili üzerine araştırma ve çalışmalar yapan diğer bir Alman Doğubilimci ise Prof. Ferdinand Justi’dir. Justi, 1880 yılında "Kürtçe Gramer" adlı araştırmasında Kürtçe’nin tarihi ve etimolojisi üzerinde yoğunlaşmıştır. Justi, M. A. Jaba tarafından hazırlanmış "Kürtçe-Fransızca Sözlük" üzerinde de çalışmış ve 1879 yılında Petersburg’da yayımlanan bu sözlüğe bir önsöz yazmıştır. Ferdinand Justi’nin "Kürtçe’de Yabancı Sözcükler üzerine Notlar", "Kürtçe’de Hayvan İsimleri" adlı eserleri Fransızca’ya ve başka dillere çevrilmiştir. Kürt dili ve folkloru alanında birçok inceleme yapmış en büyük Alman Doğubilimcilerinden biri sayılan Prof. Albert Socin (1884-1899) ile E. Prym’in ortak çalışması olarak yayımlanan iki bölümden oluşan başka bir derlemede ise, Ehmedé Xani’nin Mem u Zin’i ve yine Zembilfroş gibi ünlü Kürt halk destanlarıyla beraber birçok Kürt halk türküsü yer almıştır. Bu derlemenin sonuna A. Socin tarafından bir de Kürtçe-Almanca sözlük eklenmiştir. 

Berlin üniversitesi Doğu dilleri dekanı olan Prof. Eduard Sachau, bilimsel araştırmalarda bulunmak üzere Kürtlerin yaşadığı bölgeye gitmiş; "Suriye ve Mezopotamya’da Yolculuk" isimli kapsamlı çalışmasından sonra "Dicle ve Fırat Dolayında" adıyla 1900 yılında Leibzig’de diğer eserini yayınlanmıştır. Prof. Sechau’nun dekanlığı döneminde Berlin üniversitesi Kürdolojinin önemli bir merkezi olarak görünmektedir. Yine, Kürt edebiyatında saygın bir yeri bulunan Melayé Ciziri’nin "Divan"ı 1904 yılında Prof. Martin Hartman tarafından Berlin’de yayınlanmıştır. 

Fransa’da ise, 17. ve 19. yüzyıllar boyunca yapılmış Kürdolojiye ilişkin fazla sayıda belge bulunmaktadır. J. Bapiste Tavernier (1605-1689) Asya’ya yaptığı altı uzun yolculuktan sonra İran, Türkiye ve Irak Kürdistanı’na ilişkin gözlemlerini "Les Six Voyages de J. B. T. La Haye, 1718" olarak yayınlamıştır. Fransa, Amerika, İngiltere, Avusturya, Hollanda, İskandinavya ülkeleri (İsveç, Norveç, Danimarka ve Finlandiya’da özellikle 20. yüzyıldan sonra olmak üzere) Kürtlere ve Kürtçe’ye ilişkin sosyolojik ve dilbilimsel olarak hayli araştırma yapılmıştır. Rusya, İran, Suriye ve Irak Kürdoloji alanında ayrıntılı çalışmaların yapıldığı ülkelerdir. 

Amerika’da Kürt dili üzerine yapılan ilk çalışma 1851-1865 yılları arasında Hakkari’ye yerleşen misyoner S. A. Rhea tarafından yapılmıştır. Gramer çalışmasının sonuna Kürtçe-İngilizce 1600 sözcükten oluşan bir de sözlük eklenmiş olan Rhea’nın bu çalışması 1872 yılında basılmıştır. 1919 yılında Mahabat yöresinde konuşulan Mukri diyalekti üzerine çalışmalar yapan L. O. Fossum’un çalışmaları ise "Pratik Kürtçe Bir Gramer" adıyla yayımlamıştır. Yine Michigan üniversitesi’nde çalışan Prof. N. Mc Carus 1958 yılında Kürtçe’nin Süleymaniye Lehçesi üzerine çalışmalar yapmış, ardından "Kürtçe-İngilizce Sözlük" hazırlamıştır. Ayrıca Irak’lı Kürdolog C. Celal Abdullah ile beraber "Kürtçe Temel Kurs" çalışmasını ve ders malzemelerini de hazırlayıp yayınlamışlardır. 

"Kürdolojinin anavatanı" olarak ifade edilen çarlık Rusya’sında Kürtlere ve Kürtçe’ye dair tarihsel bir ilgiden söz etmek olasıdır. öyle ki bir dönemin St. Petersburg’u Kürt araştırmalarının önemli bir merkezi haline gelmiştir. özellikle 19. yüzyıldaki savaşlardan sonra Kürtler, Rusların ilgi alanında olmuşlardır! Ancak Rusya’da Kürtler hakkında yapılan ilk çalışma P. S. Pallas’ın (1741-1811) hazırladığı "Tüm Diller ve Lehçelerin Karşılaştırmalı Sözlüğü" isimli dilbilimsel çalışma içinde bulunmaktadır. 149 Asya ve 51 Avrupa dilini kapsayan sözlüğün 77. bölümünde Kürtçe’ye yer verilmiştir. Pallas’ın bu çalışmasındaki Kürtçe sözcükler, J. A. Güldenstadt’in 1768- 1775 yılları süresince Kafkasya bölgesinde yaptığı araştırmalardan elde ettiği sözcükler arasından seçilmiştir. Güldenstadt’in 1781 yılında çalışmalarını yayımlayamadan ölmesinden sonra araştırmaları 1787 yılında, "Reisen durch Russland und Gaucacischen Gebürge, hrsg. Von P. S. Pallas, T. I-II, s. Pbg. 1787-1891" adıyla yayımlanmıştır. 19. yüzyılda Petersburg Kürdoloji’nin önemli bir merkezi olarak, sadece Rus araştırmacılara değil, Fransız, Polonyalı, Alman birçok araştırmacıya çalışma olanağı ve katkı sunmuştur. 

Kazan üniversitesi’nde İran filolojisi üzerine araştırmalar yapan I. N. Berezin de (1818-1896) daha sonraları Kürtçe ve ağızlar üzerine yaptığı çalışmalarla anılmaktadır. 
Kırım savaşında esir düşen ve Kürtlerle yüz yüze görüşerek çalışmalarını sürdüren diğer bir Doğubilimci ve Kürdolog ise 1827-1884 yılları arasında yaşamış olan P. I. Lerx’tir. Kürt tarihi ve etnografyası alanını kapsayan temel eseri olan "İran Kürtleri ve Onların Ataları Olan Kuzey Haldeliler üzerine Araştırmalar"ı üç kitap olarak yayınlamıştır. Lerx, ilk kitabında Kürtlere dair genel açıklamalarda bulunurken, İran, Türkiye ve Rusya’daki Kürtler üzerinde titizlikle durmaktadır. Lerx, ikinci kitabında Kurmanci ve Zazaca metinlere ve bunların Rusça çevirilerine yer vermektedir. Dilbilimsel çalışmalar ile Kurmanci ve Zazaca sözlük çalımaları ise üçüncü ciltte bulunmaktadır. 

1848-1866 yılları arasında Erzurum’da Rusya Konsolosu olarak görev yapan Polonyalı A. D. Jaba da Kürt dili ve edebiyatı üzerine birçok çalışma yapmıştır. çalışmaları, "Receuil de Notices et Extraits Kurdes" olarak 1860 yılında Petersburg’ta yayınlanmıştır. Kürtçe’yi de öğrenen Jaba Kürt aydını ve yazar M. Mahmut Beyazidi ve diğer önde gelen Kürt şahsiyetleriyle tanışarak Kürtlere ve Kürtçe’ye dair bilgisini artırmıştır.2 Araştırmalarını sürdüren Jaba daha sonra, Kürtçe-Fransızca bir sözlük, bir konuşma sözlüğü ve yayımlanmamış bir Fransızca-Rusça-Kürtçe sözlük hazırlamıştır. Jaba’nın çalışmaları Rus Bilimler Akademisi ve Asya Müzesi tarafından desteklenmiştir. Doğubilimci Bernhard Dorn’un (1805-1881) önerileri ve isteğiyle Kürt folkloru, Kürt dili ve edebiyatı, etnografya ve Kürt tarihi üzerine de çalışmalar yapmıştır. Jaba’nın Kürdolojiye diğer büyük katkısı Ferdinand Justi’nin yardımlarıyla gerçekleştirdiği 15.000 sözcüklü "Kürtçe-Fransızca Sözlük" tür. (A. Jaba, Recueil et Resits Kourdes, St. Petersburg, 1879) Jaba’nın kapsamlı ve titiz çalışmaları 17 Ekim Devrimi’nden sonra birçok Sovyet bilim adamınca değerlendirilmiştir. M. B. Rudenko’nun 1957 yılında yayınladığı "A. Jaba’nın Koleksiyonu-Kürt El Yazmaları" çalışması Doğubilimci ve Kürdologlar tarafından büyük bir ilgiyle karşılanmıştır. 

19. yüzyılda Kürdoloji alanında Rusya’da yapılan diğer bir önemli çalışma da ‘Kürt tarihi’ olarak kabul gören Þeref Han’ın Þerefname adlı eserinin Rusça’ya çevrilmesidir. 1597’de Farsça yazılmış olan Þerefname beş yüz yılı kapsayan Kürt tarihi olarak değerlendirilmektedir. Þeref Han’ın kendi el yazısıyla son düzeltmelerini yaptığı ve 1599 tarihini düşerek imzalamış olduğu nüsha 1828 Rus-İran savaşından sonra Petersburg’a getirilmiş, V. Veliaminov-Zernov tarafından "Scheref-Nameh ou Histoire des Kourdes, Preince de Bidlis" adıyla Farsça yayımlanmıştır. Bir süre sonra Farsça’dan Rusça’ya F. B. Charmoy (1793-1863) tarafından çevrilen Þerefname, ilk cildi 1868’de, son cildi 1875’te olmak üzere dört cilt halinde "Cheref-Nameh ou Fastes de la Nation Kourde" adıyla yayımlanmıştır. 

Uzun süre Kürtlerle yaşayan ve Kürtçe’yi de öğrenen Prof. S. A. Egiazarov Kürtçe’ye ilişkin bilimsel çalışmasını Tiflis’te 1891 yılında "Erivan Kazasındaki Kürtlerin Kısa Etnografik Denemesi" adıyla yayınlamıştır. Başka bir Rus dilbilimci olan, A. Chodsko, Fransa’da çalıştığı 1857 yılında Kürtçe’nin Güney lehçesi olarak değerlendirilen Soranice üzerine yürüttüğü çalışmasını, "Etudes philologiques de la Langue Kurde (dialecte Suleimanie) " adıyla, Paris’te, Jornal Asiatique’te 1857’de yayınlamıştır. 

Fransa’da 20. yüzyıl başlarında başlayan Kürdoloji çalışmaları daha sonra, 1945 yılında Paris’te açılan Kürdoloji Kürsüsü’nün çalışmaları içinde süregelmektedir. İlk yıllarda Kürt dili üzerine yoğunlaşan Kürsü’de daha sonraları, Kürt uygarlığı ve tarihi ele alınıp incelenmeye başlanmıştır. Bu Kürsü’nün çalışmaları Sorbonne üniversitesi’ne bağlı bulunan Doğu Dilleri ve Uygarlıkları Ulusal Enstitüsü’nde de sürmektedir. Paris Kürdoloji kürsüsünün 1945 yılından itibaren başkanlığını yürütmüş ve Kürdoloji alanında önemli çalışmalar yapmış olan Roger Lescot’un (1914-1975) 1946 yılında Þam’a görevli gitmesinden sonra onun yerine Kürdoloji Kürsüsü’nün başına Kâmuran Bedirxan (1895-1978) getirilmiştir. 1983 yılında Fransa’da Paris Kürt Enstitüsü kurulmuş ve 1984 yılında İsveç-Stockholm Yüksek öğretmen Okulu bünyesinde Kürtçe bölüm açılmıştır. Burada Kürt dili, tarihi, edebiyatı gibi dersler verilmektedir. Yine Almanya ve Hollanda’da da bu alanda akademik çalışmalar sürdürülmektedir. 

1917 Büyük Ekim Devrimi Kürt dili ve kültürünün gelişiminde de önemli bir rol oynamıştır. Sosyalist devrim sadece araştırma ve bilimsel çalışmalar alanında değil Kürtçe’nin gelişiminde eğitim ve öğretimde de geniş olanaklar yaratmıştır. Doğu halklarının esarete ve sömürüye karşı mücadelesinde olduğu kadar onların kültürlerinin gelişiminde maddi ve manevi büyük katkılar sunan Sovyetler Birliği, Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi Doğubilimleri Enstitüsü başta olmak üzere hemen her ulus için araştırma ve incelemelerde bulunan birçok bilimsel araştırma merkezine olanak yaratmış ve bunları geliştirmiştir.(3) 

1931 yılında Leningrad Devlet üniversitesi, İranoloji Kürsüsü bünyesinde oluşturulan Kürt Semineri, Kürdoloji alanında önemli ve bilimsel bir dayanak oluşturmaktadır. İlk defa Kürt bilim adamları, Kürt olmayan bilim adamlarıyla çalışmaya Sovyetler Birliği’nde, burada başlamış oldular. Daha sonra ilk Kürt Kürdologlardan olan Erebé Þemo, Qanede Kurdo ve Isak Sukerman Kürtçe üzerine çalışmalar yapıp yayınlamışlardır. 1934 yılında Birinci Kürdoloji Kongresi düzenlenmiş, çalışmalar yoğunlaştırılarak sürdürülmüştür. 1957’de Taşkent’te toplanan Tüm Sovyet Doğubilimcileri Kongresi’nde Sovyet Kürdologların sundukları bildiriler Kürdoloji’nin gelişimi açısından çok önemli rol oynamıştır. 1958 yılında Ermenistan Bilimler Akademisi-Doğubilimciler Bölümünün açılmasının ardından Türkoloji, İranoloji, Kürdoloji ve Arabistik çalışma gurupları oluşturulmuştur. 1959 yılındaki Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi Doğubilimleri Enstitüsü’nün Leningrad Dalı bünyesinde açılan Kürdoloji Bölümü bu çalışmaların merkezi olarak işlev görmüştür. 1940 ile 1984 yılları arasında Sovyet Kürdolojisi’nin değişik dallarında 19’u Kürtçe üzerine olmak üzere 75 doktora tezi hazırlanmıştır. 

ünlü Sovyet Doğubilimcileri N. Marr, I. Orbeli, V.A. Gordolevkski ve V. F. Minorsky ve birçok Sovyet bilim adamı Kürdoloji’ye neredeyse hayatlarını adamışlardır. Ekim Devrimi’nden birkaç yıl sonra Hakop Gazaryan’ın hazırladığı Kürtçe alfabe, "Þems" 1921’de yayımlandı. 

Kürdolog ve Doğubilimci Minorsky ilki 1873 yılında Paris’te toplanmış olan ve 3-4 yılda bir toplanan Uluslararası Doğubilimcileri Kongresi’nin 8 toplantısına katılmış ve Kürdoloji üzerine katkılarda bulunmuştur. 1938 yılında Brüksel’de gerçekleşen Uluslararası Doğubilimcileri 20. Kongresine sunduğu "Kürtlerin Kökeni" bildirisi uluslararası düzeyde önemsenmiştir. Bugün, İtalyan Garzoni "Kürdoloji’nin babası", Sovyet V. F. Minorsky ise; "Modern Kürdoloji’nin babası" olarak anılmaktadır. 

Ancak, dünyada durum böyleyken, Türkiye’de Kürdoloji prangaya vurulmuştur. Hem Kürtlerin yaşadığı diğer coğrafyalardaki bilimsel ve kültürel gelişmelere, diğer ülkelerdeki çalışmalara bakıldığında açıkça görülen Türkiye’de Kürtler ve Kürtçe’ye ilişkin baskı ve inkârın süregeldiğidir. Oysa tarihte bu topraklar Kürt kültürü bakımından önemli bir kaynak olmuştur. özellikle, Beyazid, (Doğubeyazıt) Diyarbakır, Hakkari ve Bitlis şehirleri Kürt kültürünün önemli merkezleriydi. Ahmedé Xani, Þeref Han, Mahmut Beyazidi başta olmak üzere bir çok Kürt aydın ve düşünürü buralarda yetişmiştir. ünlü Türk gezgini Evliya çelebi 10 ciltlik Seyahatname’sinde Kürtler ve –kendi ifadesiyle– Kürdistan üzerine ayrıntılı bilgiler vermiştir. Evliya çelebi kendi dönemi bakımından Avrupalı ve Batılı diğer gezginlerden daha kapsamlı bir gözlemle dönemin Kürdistan’ına dair önemli bir kaynak bırakmıştır. ‘Evliya çelebi Seyahatnamesi’ birçok dile çevrildiği gibi, ilk defa 1979 yılında Irak’ta Kürtçe’ye de çevrilerek yayımlanmıştır.4 Bazı araştırmacılar Evliya çelebi’nin eserini Kürt tarihine tutuğu ışık bakımından Þerefname’den sonraki önemli ikinci kaynak, "... Kürtler hakkında ilk sosyolojik çalışma" olarak değerlendirmektedir.5 

önemli bir geçmişi olan ve büyük bir literatür oluşturan Kürdoloji çalışmalarının küçük bir dökümünü yapmaya çalıştığımız bu yazı, günümüzde küçük bir ilçede kendi dillerinde edebiyat ve dil araştırmaları yapmaya çalışan on iki Kürt aydınının başına gelenleri tarihsel bir trajedi olarak değerlendirmemize yardım ederse, amacına ulaşmış olacaktır. 

1. Rohat, "Kürdoloji Biliminin 200 Yıllık Geçmişi" s. 33 
2. Mahmut Beyazidi’nin Jaba’nın çalışmaları içerisinde bulunan "Kürt Adetleri ve Gelenekleri" isimli el yazması 1963 yılında Moskova’da yayınlanmıştır. 
3. A. Bonnard, "Sovyet Edebiyatı üzerine", s. 16, Evrensel Basım Yayın 
4. Seid Nakam, "Seyahatnameyi Ewliye çelebi", Bağdat,1979 
5- Martin van Bruinessen, "Onyedinci yüzyılda Kürtler ve Dilleri: Kürt Lehçeleri üzerine Evliya çelebinin Notları, Studia Kurdica", No: 1-3, Paris-1985 

* Nübar adlı Kürtçe-Arapça sözlük 1892 yılında İstanbul’da Yusuf Ziyaeddin Paşa tarafından "El Heddiye’l-Hamidiyye fi’l-Lügati’l-Kurdiye" adıyla yayınlanmıştır 
yorum | | Devamı...

Kürt Dili ve Edebiyatının Kimliği

Unknown 24 Haziran 2014 Salı 08:53

24 Haziran 2014 Salı


Kürt Dili ve Edebiyatının Kimliği
Latîf Epozdemîr

ürt dili; Hint-Avrupa dil  gurubunun Aryan kolundandır..Her ne kadar Kürtçe İrani diller ailesinin kuzeybatı grubu içinde yer alıyorsa da, o kesin hatları ile,  Farsça’dan tamamen bağımsız bir dildir.
Kürt dili Kürdistan diye adlandırılan ülkenin yaygın ve çoğunluk insanın konuştuğu bir dildir. Bilindiği gibi Kürtler bu gün hala,  Türkiye, İran, Irak, Suriye, Ermenistan devletlerinin “ Misaki Milli “ sınırları arasında yaşamaktadırlar ve bağımsızlıktan yoksundurlar.

Kürtlerin dünyadaki toplam nüfusu 50 milyona yakındır. Güney parçasını saymazsak eğer ( orada federe bir Kürt yönetimi var ve Kürtler kendi kaderlerini tayin etme konusunda diğer parçalara nazaran özgürdürler.) bu büyük nüfusa sahip halkın hala kendi devleti yoktur. Kürtler hala Türkiyenin, İranın ve Süriyenin “ Kürtleri “ diye adlandırılmaktadırlar ve  coğrafyalarında özgür değillerdir.. Bu gün Dünyadaki  52 bağımsız  devletin toplam nufusu, Kürtlerin toplam nüfusundan daha  azdır.

Başka bir deyişle dünyada bu gün bağımsız devlet olarak egemenliğini sürdüren 52 devletin toplam nüfusu, Kürt nüfusundan daha azdır.Buna karşın Kürtlerin bir devleti yoktur.

Kürt dili, dünyanın en eski dillerindendir. Bu gün sadece Irakta resmen tanınmaktadır. Sadece Kürt federe bölgesinde Kürt dili, resmi dil statüsündedir.

Bu bölgede kamusal alanda ve devlet bürokrasisinde egemen olan lehçe ise sorani lehçesidir. Güney ve Doğu parçalarının çoğunluk lehçesi Sorani olsa bile, genel Kürt nüfusu bakımından Kurmanci lehçesi, Kürtlerin yaklaşık % 60 lık bir bölümü tarafından kullanılan en yaygın lehçedir. Kürtçenin sadece Kurmanci lehçesi ile en son hazırlanmış olan sözlük ( sayın İzoli ve sayın Zana Farqininin sözlükleri )  130 binden fazla kelime içermektedir. Kürt dilinin kullanılamamadan ötürü en az bir o kadar da kelime kaybına uğradığı savlanmaktadır. Sorani, Zazaki , Lori, gorani ve Hawraman lehçe ve ağızları da eklendiğinde, bu dilin genel kelime hazinesinin 200 binin üstünde olduğu kabul görmüş bir gerçekliktir.

Bunun dışında ( Irak Hariç ) tarihte hiç bir zaman resmi dil sıfatında eğitimde, siyasette ve kamusal alanda Kürtçe yaygın bir biçimde kulanım şansı bulamamıştır. Buna karşın, onca asimilasyon, özümleme ve yozlaştırma uygulamalarına karşın hala yok olamamıştır. Kürtçe, Zengin bir edebiyat ve kelime hazinesine sahiptir.

Kürt edebiyatı, sözlü  ve yazılı edebiyat olarak kendini göstermektedir. Sözlü edebiyat, Dengbéjlerin çağlardan taşıyarak ( söyleyerek ) getirdiği anlatım edebiyatıdır ve çok eski tarihlere dayanmaktadır. Kürt edebiyatı sözlü geleneğinden beslenerek çağlar boyu bu güne gelebilmiştir.

Yazılı edebiyatın ilk ürünü olarak da, 950 yılı dolaylarında, ünlü Kürt Şair BABA TAHİRÊ ÛRYAN ( 935-1010) tarafından Hamedan kentinde, ( Bazı kaynaklar, şaire Tahir Hemedani de demişlerdir. ) yazılmış olan Rübaileri örnek vermek yeterlidir. Ömer Hayamın rübaileri Baba Tahirden uzun yıllar sonra kaleme alınmıştır. Sözlü Kürt  edebiyatının tarihi binlerce yıl öncesine kadar  uzanır.

Kürt edebiyatının ve şiirinin en çok yaygınlaştığı lehçesi Soranicedir. Süleymaniye Kentinin alınmasından sonra ,  Kürt edebiyatı, büyük bir ivme kazanmıştır. 200 yıl içinde binlerce edebi eser yazılmış ve yayınlanmıştır.  Bu eserlerin hemen tümü Arami ( Arapça diye ifade edilen ) yazı karekteri ile ( alfabe ile ) yazılmıştır. Saddam Zamanında bile Kürtçe o bölgede yasaklanmamıştır.

Botan beyliği döneminde Kurmanci lehçesinden eserler rastlamaktayız. Daha sonrada Erdelan beyliği döneminde Mah Şeref Xanım ( Mesture Erdelani ) gibi önemli yazarlara rastlanır. Baban emirliği zamanın da ise, Salim, Nali ve Kurdi gibi, Kılasik Kürt edebiyatının en önemli üç şairi ortaya çıkmıştır. Wefai ve Haci Qadiré Koyi de, bu dönemin diğer ünlüleridir. Ama Piremérd, yakınçağ Kürt şiirinin duayenlerindendir.

Erdelan ve Baban beyliği döneminin edebiyat lehçesi soranicedir ve eserler bu gün Arap alfabesi olarak bilinen Aramice aifabe ile yazılmıştır.İran parçasının en ünlü şairleri Hémin, Kane Muzher ve Hejardır.

Türkiyede ise,Cigerxwin ve Osman Sabri en başta gelenlerdir.

Modern Kürt edebiyatının en önde gelen şairi Abdullah Gorandır. Kürt dilinin Soranice lehçesi ile  yazılmış İlk Kürt romanı 1950 li yıllarda İbrahim Ahmed tarafından yazılan  ve daha sonraları da, Rüstem Cemili adlı Kürt yönetmen tarafından sinemaya uyarlanmış olan JANA GEL adlı romandır. Bextiyar Elinin yazdığı,EVAREY PERWANE ise ilk modern Kürt romanı olarak kabul edilir. Daha sonraları ise ŞAR romanı gelmektedir.

Kürtlerin kullandığı bir başka alfabe de, Kiril alfabesidir. Ermenistan  ve eski SSCB ülkelerinde kullanılmaktadır. Giderek gerileyen bir alfabedir. Kürtler çok da rağbet etmemektedirler.

Ereb Şemonun kiril harflerle 1930 lu yıllarda  yazdığı ŞİVANÊ KURD adlı roman da, çağdaş romana örnek verilebilinir. Eğer uzun öyküler tarzında yazılmış olan bu yapıta roman diyecek olursak, buna göre Şivanê Kurd de en önde gelen Kürt romanıdır.Bu  roman kirilce yazılmıştır. Daha sonraları, il kez Özgürlük Yolu yayınlarınca Kurmanciye, ve daha sonraları da aynı yayın evi tarafından Kürt Çoban adı ile Türkçeye çevrilmiştir. Erebê Şemo, Şekroyé Xudo, Heciyé Cindi, Casimé Celil, Celilé Celil, Ekseré Boyik, Karlané Çaçan,Tosiné Reid, Weziré Eşo,Emeriké Serdar, Xelîlê Çaçan, Temurê Xelil ve daha onlarca kişi eski SSCB ülkelerinde ; önceleri Kiril daha sonraları da Latin harfleri ile eserler vermişlerdir.

Kürt dilinin eski ve güçlü edebi ürünlere sahip diğer  lehçesi de Kurmanci lehçesidir. Bu lehçe ile yazmış en önemli  Kürt şairler, Elî Herîrî (1425-1495), Feqîyê Teyran (1590-1660), Melayê Cizîrî (1570-1640) ve Ehmedê Xanî (1650-1707) 'dir. Ehmedê Xanî tarafından yazılmış olan Mem û Zîn adlı eser ilk kez 1730'da, yayınlanmıştır. Bu şairlerin kullandığı alfabe de, Aramice, yani Arap alfabesiydi.

Yüzbaşı Noelin tavsiyeleri doğrultusunda, Ünlü Kürt düşünürü Mir Celadetin kararı ile, Latin alfabesi de Kürt dili ile tanışmıştır. Kürtlerin Latin harfleri ile tanışması son yetmiş yılda gerçekleşmiştir. Bu nedenle yaşı yetmişin altında olan Kürtler , önceki dönemlere ait yazılı eserlerden yararlanma şansı bulamamıştır. Keza yetmiş yıla yakındır ki Irak ( Güney ) ve İran ( Doğu ) Kürtleri de Latin harflerle gelişip yaygınlaşan Kürtçe eserlerden istifade edememektedirler.

Kuzey de ise.  (Türkiye parçası ), son yıllarda, özellikle de sürgünde güçlü edebi eserlere rastlamaktayız. Kurmanci lehçesi ve Latin harfleri ile yazan Kürt edebiyatçılarının başında, Mehmet Uzun, Jan Dost, Kemal Burkay, Murad Cıwan, Mahmud Lewendi, Fırat Ceweri,Helim Yusif, Feqi Hüseyin Sağnıç, Muhsin Kızılkaya, Mustafa Aydoğan, Enwer Karahan, Malmısanıj, Lokman Polat, Munzur Çem, Rohat Alakom, Felat Dilgeş, Ziya Avcı, Aram Gernas, Hasan Kaya, Zana Farqini, Sami Tan, Abdullah Varlı, Ali Karadeniz ve adını sayamadığımız bir çok yazar ve edebiyatçı Kürt dilinin gelişmesine önemli katkılar sundular.

Dildeki lehçe farkları, kullanılan farklı alfabeler ve Kürtlerin bölünmüş yapısı daha güçlü bir dil ve edebiyatın doğmasını engellemiştir. Kürt edebiyatı, Kürtlerin birlikte yaşadığı ulusların edebiyatını da etkilemiş ve onlardan da etki görmüştür. Keza benzer bir duruma dil alanında yaşanmaktadır. Kürt dilinde de,  karşılıklı etkileşime rastlamak mümkündür. Bu doğal ve kaçınılmaz bir sonuçtur.
yorum | | Devamı...

Kürt Edebiyatı Sözlü Kültür Sözlü Edebiyat

Unknown 7 Kasım 2013 Perşembe 07:34

7 Kasım 2013 Perşembe

Kürt Edebiyatı  Sözlü Kültür Sözlü Edebiyat


 Bir toplumun yerleşik hayata geçmesi, o toplumda yazılı
kültürün serpilmesine zemin hazırlar. Göçebe topluluklarda,
sözlü kültür egemendir. Kırsal alanlarda, örgün eğitimin yazıyı
yaygınlaştırmadığı bölgelerde, sözlü kültürün egemenliği, kentleşme
ile birlikte önemini yitirerek yerini yazılı kültüre bırakır. Sözlü
kültürleri, yaşadıkları coğrafyanın izlerini taşıyan Kürtler, Kürt dili
ile eğitimin önündeki siyasal kısıtlamalar nedeniyle yazılı kültüre
Arapça, Farsça ve Türkçe ile geçiş yapmak durumunda kalmışlardır.
İnsanlar arasındaki ilişkilere farklı açılardan bakan dil ile kültürün
kesiştikleri en verimli kavşak, sözlü kültür ürünlerinin ortaya çıktığı
alanlardır. Bu sözlü edebiyat, genellikle “halk edebiyatı” adını alır
ve içinde çeşitli anlatı türlerini barındırır.
İnsanın dünya üzerindeki varlığı on binlerce yıl öncesine dayanır.
Buna karşılık tespit edilen ilk yazı örnekleri M.Ö. üç bin yıla
kadar gider. Bu çerçevede, insanlık tarihinin binlerce yıllık bilgi,
deneyim ve tecrübesinin sözlü gelenek vasıtasıyla kuşaktan
kuşağa aktarıldığını söyleyebiliriz. Tarih boyunca konuşulan on
binlerce dilden yüz kadarı edebiyat üretebilecek derecede yazıya
bağlanabilmiş, büyük bir kısmı ise hiç yazılamamıştır. Walter
Ong, bugün konuşulan üç bin kadar dilden yalnızca yetmiş sekiz
tanesinin edebiyat üretebildiği ve yüzlerce dilin kendisini ifade
edebilecek bir alfabe ile karşılaşmadığı iddiasındadır. (Walter Ong,
Sözlü ve Yazılı Kültür, Metis Yay.)
İnsanların günlük hayatlarındaki en sıradan olaylardan en
olağanüstü olaylara kadar, hafızalara kayıt düşülen her türlü
sosyal, siyasi, ekonomik ve insani hadiseler sözlü kültür ortamında
yaşanmaktadır.
Her kültür ve uygarlık, ortaya çıktığı bağlam içerisinde sözlü
anlatıma dayanan birçok inanışı, örf ve âdeti meydana getirir.
Her milletin sözlü edebiyatı zengin malzemeler içerir ve bunların
başlangıcı, insanlığın toplumsal hafızasının henüz şekillenmediği
tarih öncesi çağlara dayanır. Sözlü edebiyat, yazının bulunmasından
önce var olan, kulaktan kulağa aktarılması ve akılda kalması
bakımından şiirselliği gerektiren bir edebiyattır. Sözlü edebiyatla
aktarılan bilgiler bir belgeye dayanmadığından, türlerin içeriği
anlatıcıdan anlatıcıya değişiklikler gösterir. Kısacası sözlü edebiyat,
derlenip yazıya geçirilinceye değin varlığını ezbere borçludur.
Sözlü Kürt edebiyatının özelliklerini şöyle belirleyebiliriz:
-  Doğaçlamadır.
-  Sözlüdür (Metinsizdir.)
-  Yazarı yoktur (Anonimdir.)
-  Ağızdan ağıza aktarılır (Toplumsal belleğe dayalıdır.)
-  Değişebilir, çeşitlenebilir, sürekli akış halindedir.
-  İki eyleyeni vardır: İcracı ve dinleyici. İcracı ve dinleyici arasında
canlı iletişim vardır.
-  Dinleyicinin duygusal olarak olayla ve kahramanla özdeşleşmesi
(mimesis) esastır, hazzı yaratan budur.
-  Eleştirme, yeniden okuma vs. gibi amaçlarla anlatının başına geri
dönmek mümkün değildir.
-  Sese dayalıdır.
-  Beden dili devreye girer.
-  Kişileri daha az içine kapalı, dış dünyaya ve topluma açık kılar.
-  Kalıplıdır.
-  Tekrar ve ritim esastır.
-  Somut duruma bağlıdır. Anlatılan destanlar gerçek olay ve
durumlardan kaynağını alır.
-  Çözümleme, irdeleme yoktur.

Kürt edebiyatının, ağırlıklı olarak sözlü edebiyat geleneğine
yaslanmasının önemli bir nedeni sosyolojik ve tarihi realitelerdir.
Dağlık coğrafya, göçebe yaşam ve feodal ilişkiler Kürt edebiyatının
sözlü alanda daha yaygın bir biçimde serpilmesine zemin
hazırlamıştır. Öte yandan Kürt dilinin gördüğü baskılar, Kürtçenin
eğitim dili olarak kullanılmayışı gibi harici etkenler yazılı
edebiyatın gelişimini olumsuz etkilemiştir.
Sözlü Kürt edebiyatı; hikâye, masal, atasözü, bilmece, anı, efsane
ve destan gibi birçok türü içinde barındırır. Sözlü Kürt edebiyatının
temel kaynakları; aşk, savaş, günlük hayat, aşiretler arasındaki
ilişkiler, göç, kahramanlık, doğal yaşam betimlemeleri ve
Mezopotamya mitolojisinin zenginlikleridir. Bu bağlamda anlatıların
kahramanları; devlerle savaşan yiğit ve yakışıklı gençler, kurnazlar,
çirkin ve korkaklar, âşıklar, güzel kızlar, yabani hayvanlar, av
meraklısı iyi (ya da kötü) yürekli mirler (beyler), dostluklar ve
ihanetlerdir.



yorum | | Devamı...

Kürtçenin Başlıca Lehçeleri


KÜRTÇENİN BAŞLICA LEHÇELERİ 

1.  Kurmanci lehçesi: Türkiye sınırları içindeki Kürtlerin büyük bir 
bölümü ile Suriye, Lübnan ve Sovyetler Birliği’ndeki Kürtlerin 
tümü, Irak ve İran Kürtlerinin ise bir bölümü tarafından bu 
lehçe konuşulur. Kurmanci lehçesi yeryüzündeki Kürtlerin 
çoğunluğunca konuşulan bir lehçedir.
2.  Sorani lehçesi: (Merkezi Kürdistan’da konuşulan Kurmanci 
lehçesi): Bu lehçeye zaman zaman Güney Kürtçesi (Kırmancî 
Xwarû) de denir. Bu lehçe Irak ve İran’daki Kürtlerin 
çoğunluğunca konuşulur.
3.  Kırdki, Zazaki veya Dımıli (Dımılki) adlarıyla bilinen lehçe: 
Bu lehçe Türkiye sınırları içinde kalan Kürtlerin bir bölümünce
konuşulur. En çok konuşulduğu yerler, Dersim, Bingöl, Elazığ, 
Diyarbakır, Erzincan, Siverek ve Varto’dur. Bu lehçenin en çok 
konuşulan iki şivesi, Dersim şivesi ile Bingöl-Diyarbakır-Siverek 
şivesidir.
4.  Gorani lehçesi: Hewrami lehçesi olarak da adlandırılan bu lehçe 
Kırdki (Zazaki, Dımılki) lehçesine yakın bir lehçe olup Irak ve 
İran Kürdistan’ında az sayıda Kürt tarafından konuşulur.
5. Irak Kürdistanı’nda konuşulan diğer Kürt lehçeleri grubu: Bu 
grubun Kermanşahi, Lekki, Lürri, Sencabi, Kelhuri gibi değişik 
adlarla anılan kolları vardır ki bunlar İran ve Irak sınırları içinde 
bulunan Kürtlerin bir bölümünce konuşulur.


yorum | | Devamı...

İsyan Demircileri

sözcüklerimizle karanlığı ezip geçtik
artık önümüz hep aydınlık.
yüreğimizden dünyaya
pahalı sevgiler ışıldıyor.

bir barış türküsüdür;
baharda açan çiçek
mavilikte uçan kuş
toprakta börtü böcek.

yaşamak, fırından yeni çıkmış ekmek gibi
sıcak ve doyumsuz,
ümitli bir şey.

yaşamak, alın akı hürriyet.



İletişim;

Ad

E-posta *

Mesaj *